در سال‌های اخیر، افزایش نرخ طلاق در میان زوجین جوان ایرانی به یکی از چالش‌های اجتماعی مهم تبدیل شده است. بر اساس آمارهای رسمی، حدود ۳۰ درصد از ازدواج‌ها در ایران به طلاق منجر می‌شود، و این رقم در مناطق شهری و میان زوجین با سن پایینتر چشمگیرتر است. عوامل متعددی مانند تغییرات فرهنگی، فشارهای اقتصادی، انتظارات غیرواقعی از ازدواج، و ضعف در مهارت‌های ارتباطی و حل تعارض در این روند تأثیرگذار بوده‌اند. در این میان، آموزش «مهارت‌های زندگی» به عنوان راهکاری مؤثر برای تقویت تاب‌آوری زوجین و کاهش تنش‌های پیش‌روی آنان مطرح شده است. این مقاله به بررسی نقش آموزش این مهارت‌ها در کاهش طلاق و ارتقای کیفیت زندگی زناشویی در ایران می‌پردازد.
۱. مهارت‌های زندگی: تعریف و مؤلفه‌های کلیدی
مهارت‌های زندگی به مجموعه‌ی توانمندی‌های روانی-اجتماعی اشاره دارد که افراد را برای رویارویی با چالش‌های روزمره، مدیریت هیجانات، و بهبود روابط بین‌فردی آماده می‌کند. سازمان جهانی بهداشت (WHO) ده مهارت اصلی را در این حوزه برشمرده است:
– مهارت ارتباط مؤثر
– حل تعارض و مسئله
– مدیریت استرس و هیجانات
– تصمیم‌گیری مسئولانه
– همدلی و درک متقابل
– تفکر انتقادی و خلاق
در بستر ازدواج، این مهارت‌ها به زوجین کمک می‌کند تا انتظارات خود را تنظیم کنند، اختلافات را بدون تخریب رابطه مدیریت نمایند، و در مواجهه با بحران‌هایی مانند مشکلات مالی یا فشارهای خانوادگی، راه‌حل‌های مشترک بیابند.
۲. چرا زوجین جوان به مهارت‌های زندگی نیاز دارند؟ – شکاف بین سنت و مدرنیته
جوانان امروزی در فضایی میان ارزش‌های سنتی (مثل نقش‌های جنسیتی ثابت) و تأثیرات مدرن (مثل فردگرایی) قرار دارند. این تناقض می‌تواند به سوءتفاهم و تعارض در روابط زناشویی منجر شود.
– فقدان آمادگی پیش از ازدواج: بسیاری از زوجین بدون آگاهی از مسئولیت‌های پیچیده زندگی مشترک (مانند مدیریت مالی، تقسیم کار خانگی، یا تربیت فرزند) وارد این تعهد می‌شوند.
– تأثیر شبکه‌های اجتماعی: مقایسه زندگی شخصی با تصاویر آرمانی در فضای مجازی، نارضایتی از رابطه را تشدید می‌کند. آموزش مهارت‌های زندگی با تمرکز بر ارتقای بلوغ عاطفی و تقویت تفکر انتقادی، به زوجین کمک می‌کند تا از این چالش‌ها عبور کنند.
۳. آموزش مهارت‌های زندگی چگونه از طلاق پیشگیری می‌کند؟
الف) تقویت ارتباط مؤثر بسیاری از طلاق‌ها، ریشه در ناتوانی زوجین در بیان نیازها و گوش دادن فعال به یکدیگر دارد. آموزش مهارت‌هایی مانند «گوش دادن بدون قضاوت» و «بیان احساسات به شیوه غیرتهاجمی» از تشدید تنش‌ها جلوگیری می‌کند.
ب) مدیریت تعارض به شیوه سازنده تعارض بخش اجتناب‌ناپذیر هر رابطه است، اما نحوه مدیریت آن تعیین‌کننده بقای رابطه است. کارگاه‌های حل مسئله به زوجین می‌آموزد به جای سرزنش، بر یافتن راه‌حل‌های عملی تمرکز کنند.
ج) تاب‌آوری در برابر بحران‌ها مهارت‌هایی مانند مدیریت استرس و انعطاف‌پذیری، به زوجین کمک می‌کند در مواجهه با مشکلاتی مانند بیکاری، بیماری، یا مداخله خانواده‌ها، به جای فروپاشی، به تقویت رابطه بیندیشند.
د) تعدیل انتظارات غیرواقعی برخی زوجین با تصوراتی آرمانی از ازدواج (مثل عشق رمانتیک دائمی) وارد رابطه می‌شوند. آموزش مهارت‌های زندگی، واقع‌بینی را جایگزین این تصورات می‌کند و بر «تلاش مشترک برای رشد رابطه» تأکید می‌ورزد.
۴. موفقیت‌ها و چالش‌ها بر اساس تجربیات در ایران
– برنامه‌های پیشگامانه: برخی نهادها مانند سازمان بهزیستی و مراکز مشاوره خانواده، دوره‌های آموزشی مهارت‌های زندگی را به صورت رایگان یا کم‌هزینه برگزار می‌کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد زوجینی که در این دوره‌ها شرکت می‌کنند، رضایت زناشویی بالاتری دارند.
– محدودیت‌ها:
– عدم آگاهی عمومی از اهمیت این آموزش‌ها.
– نبود الزام قانونی برای گذراندن دوره‌های پیش از ازدواج.
– تمرکز ناکافی بر نیازهای خاص جامعه ایرانی (مثل تأثیر گسترده خانواده بر زندگی زوجین).
۵. راهکارهای پیشنهادی
۱. ادغام آموزش مهارت‌های زندگی در نظام آموزشی: آموزش مفاهیمی مانند هوش هیجانی و ارتباطات از دوره دبیرستان.
۲. اجباری شدن دوره‌های پیش از ازدواج: مشابه تجربه کشورهایی مانند مالزی، که گذراندن کارگاه‌های مهارت‌های زندگی را برای ثبت ازدواج الزامی کرده‌اند.
۳. استفاده از ظرفیت رسانه‌ها: تولید برنامه‌های تلویزیونی و پادکست‌های آموزشی با محوریت داستان‌های واقعی زوجین.
۴. حمایت از پژوهش‌های بومی: بررسی تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر کاهش طلاق در ایران با روش‌های علمی.
نتیجه‌گیری
طلاق پدیده‌ای چندعاملی است، اما نمی‌توان نقش «پیشگیری» را در کاهش آن نادیده گرفت. آموزش مهارت‌های زندگی به زوجین جوان ایرانی ابزاری کارآمد برای تبدیل چالش‌ها به فرصت‌های رشد مشترک است. سرمایه‌گذاری در این حوزه نه تنها از فروپاشی خانواده‌ها جلوگیری می‌کند، بلکه جامعه‌ای با روابط سالم‌تر و تاب‌آورتر می‌سازد. همانگونه که «ویکتور فرانکل» می‌گوید: «بین محرک و پاسخ، فضایی وجود دارد. در آن فضا، قدرت انتخاب ما نهفته است.» آموزش مهارت‌های زندگی، این فضا را به زوجین می‌آموزد.
منابع:
– آمارهای سازمان ثبت احوال ایران (۱۴۰۲).
– گزارش سازمان بهزیستی درباره دوره‌های مهارت‌های زندگی.
– مطالعات تطبیقی از تجربه کشورهای مالزی و ترکیه در آموزش پیش از ازدواج.
– World Health Organization (1999). *Life Skills Education for Children and Adolescents*.
انتهای پیام
ملیحه طهماسبی
