مقدمه: خشم، همچون دیگر هیجانات انسانی، نقشی حیاتی در بقا ایفا می‌کند، اما مهارنشده‌اش ویرانگر است. روانشناسی مدرن، سرکوب خشم را زیانبار می‌داند و بر مدیریت آن تأکید دارد. در تعالیم اسلامی نیز کنترل خشم با مفهوم «کظم غیظ» تبیین شده است. سیره‌ی رسول خدا (ص) گواهی می‌دهد که ایشان دیرتر خشمگین می‌شدند و زودتر آن را فرو می‌نشاندند. این رویکرد، نه نفی خشم، که تسلط بر آن را می‌آموزد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند بیش از ۶۰ درصد زوجین درگیر پرخاشگری‌های ناشی از خشم مهارنشده هستند (گاتمن، ۱۹۹۹)، عاملی که می‌تواند طلاق عاطفی را رقم زند.
بیشتر بخوانید:
مدارا در تحکیم خانواده در آموزه های دینی
خشمِ مهارنشده و پیامدهای آن
خشمِ کنترل‌نشده با نمودهایی چون پرخاشگری کلامی، ناسزاگویی، و حتی خشونت فیزیکی، بنیان روابط زناشویی را می‌ساید. این هیجان، اگر مهار نشود، حلقه‌ای معیوب از سوءتفاهم و تنش ایجاد می‌کند و اعتماد متقابل را از میان می‌برد.
عوامل تشدیدکننده پرخاشگری در روابط زوجین
۱. عوامل فردی
– تفاوت‌های شخصیتی: تقابل درون‌گرایی و برون‌گرایی، بدون مدیریت، به سوءتفاهم می‌انجامد (پروین، ۱۳۹۵).
– استرس و خستگی: فشارهای شغلی یا مالی، تحمل فرد را کاهش می‌دهد.
۲. عوامل ارتباطی
– ضعف در بیان احساسات: ناتوانی در انتقال مؤثر هیجانات، چرخه‌ی دفاع و حمله را تقویت می‌کند (گاتمن، ۱۳۸۵).
– انتقادهای مخرب: جمله‌هایی مانند «همیشه بی توجهی می‌کنی!» تنش را تشدید می‌کند.
۳. عوامل محیطی
– فشارهای اقتصادی: مشکلات مالی، استرس مضاعفی بر رابطه تحمیل می‌کند (بری، ۱۳۹۰).
– مسئولیت‌های خانوادگی: مدیریت فرزندان یا تعادل کار و زندگی، گاه به تعارض می‌گراید.
راهکارهای مدیریت خشم و کاهش تنش
۱. مهارت‌های ارتباطی پیشرفته – گوش دادن فعال: پذیرش بی‌قضاوت احساسات طرف مقابل، سوءتفاهم را می‌کاهد (مک‌کی، ۱۳۹۱).
– جملات «من‌محور»: مثلاً به جای «تو بی‌مسئولیتی»، بگویید: «احساس می‌کنم در انجام امور مشارکت نمی‌کنی.»
۲. تکنیک‌های کنترل خشم
– تنفس عمیق و تغییر موقعیت: توصیه‌ی اسلامی به نشستن یا وضو گرفتن در لحظه‌ی خشم، پاسخ فیزیولوژیک بدن را تعدیل می‌کند.
– شناسایی محرک‌ها: افکار مخربی مانند «همیشه همین کار را می‌کند!» را با واقع‌نگری جایگزین کنید.
– کشف هیجان اولیه: گاه خشم، پوششی برای غم یا ترس است. شناسایی احساس اصلی، راه درمان را هموار می‌کند.
۳. تقویت همدلی و گذشت
– درک متقابل: قراردادن خود در جایگاه همسر، از شدت تعارضات می‌کاهد (راجرز، ۱۳۹۲).
– بخشش: قرآن در سوره‌ی شوری (آیه ۳۷) می‌فرماید: «و آنان که از گناهان بزرگ دوری می‌جویند و چون خشم گیرند، می‌بخشند.»
۴. اولویت‌دهی به رابطه
– تمرکز بر حال: بازگشت به خاطرات تلخ گذشته، آتش اختلاف را شعله‌ور می‌کند.
– قدردانی: توجه به نقاط قوت همسر، فضای رابطه را تلطیف می‌کند.
۵. مشاوره تخصصی
مراجعه به مشاوران خانواده، به زوجین کمک می‌کند ریشه‌های تنش را شناسایی و الگوهای ارتباطی سالم بیاموزند (گاتمن، ۱۳۸۵).
نتیجه‌گیری
خشم، اگر مهار شود، نه دشمن که هشداری برای بهبود رابطه است. تلفیق راهکارهای روانشناختی (مانند گوش دادن فعال و مدیریت محرک‌ها) با توصیه‌های دینی (نظیر کظم غیظ و بخشش)، چارچوبی جامع برای حفظ صلح زناشویی فراهم می‌کند. پیشنهاد می‌شود تأثیر برنامه‌های آموزشی آنلاین بر کاهش پرخاشگری در تحقیقات آینده بررسی شود. به یاد داشته باشید خشم شما متعلق به خودتان است؛ مهارش کنید تا رابطه‌ای پایدار بیافرینید.
پی نوشت: «وَ الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَوَاحِشَ وَ إِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ» (قرآن کریم، سوره شوری، آیه ۳۷)
انتهای پیام
فاطمه سازمند حسینی