یکی از دغدغه های مهم والدین بعد از فراهم آوردن نیازهای حیاتی فرزندانشان، تربیت صحیح و سالم فرزند است. اگر به متون الهی و کلام اهل بیت علیهم السلام مراجعه کنیم می بینیم که نکات بسیار ارزنده و مفیدی را در این زمینه یادآور شدند که در بررسی آنها می توانیم آینده ای روشن و متعالی را برای فرزندانمان رقم بزنیم.
در این نوشتار به سه نکته ی مهم در اصول کلی تربیت فرزند از نگاه اسلام می پردازیم.
فراهم آوردن شرایط مناسب تربیت فرزند
کودک در سنین اول زندگی خود فاقد هر گونه ادراکی است. اما احساس او کامل است. در مورد خالی الذهن بودن کودک از ادراک، خدای تعالی در قرآن کریم، سوره نحل آیه 78 می‌فرماید: «وَاللَّهُ أَخْرَجَکُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ لَاتَعْلَمُونَ شَیْ»؛ خداوند شما را از شکم های مادرانتان خارج کرد در حالی که چیزی نمی‌دانستید.»
خداوند متعال از خالی الذهن بودن قلب و ذهن کودک از هر گونه آگاهی و ادراک خبر می دهد. به تدریج که کودک رشد می‌کند؛ اطلاعات و ادراکات محیطی؛ ذهن او را فرا می‌گیرند. ذهن و قلب کودک همچون آینه شفاف است که هر گونه محرکی را در خود منعکس می‌سازد.
بنابراین والدین باید در فراهم آوردن شرایط و زمینه های دریافت اطلاعات و رفتارهای مناسب برای کودک خود حتی قبل از تولد او دقت کنند!. یک پسر و یک دختر جوان بایستی قبل از ازدواج خود به این نکته توجه نموده و همسری را برای خود برگزیند که پدر و مادر مناسبی برای کودکش باشد. از پدر و مادری که عقل و شعور درستی ندارند و یا افکار و عقاید و رفتار نادرست دارند، نمی توان انتظار داشت فرزندشان در شرایط مناسب رشد کن و متعالی شود.
از دیگر زمینه های تربیت صحیح، محیط مناسب و دوستان و بستگان هستند. معاشرت با افرادی که افکار ورفتار و کردار ناشایست دارند تربیت صحیح کودک را دچار مشکل می سازند. محیط آموزشی کودک که شامل معلمان و همکلاسی ها می شود، در شکل گیری نظام فکری و رفتاری کودک تأثیر بسزایی دارند. دوستان کودک ونوجوان نیز یکی از مهمترین عوامل تأثیر گذار برنوع تربیت فرزندان ما هستند که والدین باید نظارت کافی و مناسب را در این زمینه داشته باشند.
در این میان از عصر تکنولوژی نباید غافل شد! امروزه رسانه و فضای مجازی برای کودکان ما هم معلم هستند ، هم دوست و حتی پدر و مادر!! کنترل و مدیریت کودک در فضای مجازی نیاز به بالابردن سطح سواد رسانه ی والدین دارد که از موارد بسیار ضروری در تربیت کودک امروزی تلقی می شود.
تسریع در تربیت فرزندان
علی علیه السلام مربی بزرگ بشریت در منشور تربیتی خود به امام حسن مجتبی علیه السلام به این نكته مهم و ظریف توجه نموده و دیدگاه تربیتی گران سنگی ارائه نموده است؛ آن حضرت فرموده اند: “فرزند دلبندم! چون دیدم سالیانی راپشت سر نهاده و به سستی در افتاده ام، بدین وصیت برای تو مبادرت نموده ام و خصلت هایی رادر آن بر شمردم پیش از آنكه مرگ بشتابد و مرا دریابد و آنچه در اندیشه دارم به تو ناگفته ماند یا اندیشه ام همچون تنم نقصان بهم رساند یا پیش از نصیحت من پارهای خواهش های نفسانی بر تو غالب گردد یا فریبندگی های دنیا تو را بفریبد و همچون شتری گریزان و نافرمان باشی. و به درستی كه دل جوان همچون زمین ناكشته است، هرچه درآن افكنند، بپذیرد. پس به ادب آموختنت پرداختم پیش از آنكه دلت سخت شود و خِرَدت هوایی دیگر گیرد…” / نهج البلاغه، نامه 31، ص297
اگر در کلام امیرالمؤمنین علی علیه السلام دقت کنیم، می بینیم که ایشان از چند جهت سرعت دادن در تربیت فرزند را مورد توجه قرار داده اند؛
الف) شاید عمر پدر و مادر و یا ذهن آنها ( بر اثر کهولت سن، بیماری و..) کفاف آن را ندهد که دانش و اطلاعات صحیح را به فرزند منتقل کنند. آنجا که می فرماید: «..پیش از آنكه مرگ بشتابد و مرا دریابد و آنچه در اندیشه دارم به تو ناگفته ماند یا اندیشه ام همچون تنم نقصان بهم رساند..». و البته باید توجه داشت که امام علی علیه السلام خود منبع علم و دانش و معرفت بوده اند و والدین دیگر باید فرزندانشان را به منابع علم و دانش حقیقی و موثق متصل نمایند.
ب) مورد دوم می فرماید: « …یا پیش از نصیحت من پارهای خواهش های نفسانی بر تو غالب گردد..»
یعنی قبل از دریافت دانش و اطلاعات و مدیریت صحیح غرایز انسانی، غرایزی مانند شهوت، تنبلی و سستی، حرص و طمع و… بر نفس و ذهن کودک تسلط پیدا نکنند و فرمان و کنترل رفتارها و اعمال را بدست نگیرند.
ج) و در آخر می فرماید: «…یا فریبندگی های دنیا تو را بفریبد و همچون شتری گریزان و نافرمان باشی…»
این مطلب مخصوصا در عصر حاضر بسیار مصداق دارد. در عصری که ارتباطات به شدت پیشرفت کرده و فضای مجازی تبدیل به فضای اول ارتباطی فرزندان ما شده است. کودک ما در خانه در آنی و کمتر از آنی انواع و اقسام فرهنگ ها، عقاید، سبک زندگی ها، سنتها و … را در اقصی نقاط جهان می بیند، با افراد مختلف ارتباط می گیرد و از آنها تأثیر می پذیرد!. اگر والدین در تربیت کودک سستی کنند و غفلت به خرج دهند، ناگهان متوجه خواهند شد که سبک زندگی کودک دوازده ساله ی آنها فرسنگ ها با آنها فاصله پیدا کرده است! آنوقت معنای شتری گریزان و نافرمان را در کلام امیرالمؤمنین متوجه خواهند شد!.
هدف محور بودن تربیت فرزند
در نظام تربیتی اسلام بحث اهداف از كلیدي ترین مباحث بوده و جایگاه مهمّی در آن دارد چرا كه بدون داشتن هدف و تعیین آن، امكان برنامه ریزی و نیز ارزیابی فعالیت های تربیتی به آسانی ممكن نیست. متأسفانه بسیاری از والدین در سطح عموم جامعه در تعیین هدف برای فرزندانشان دچار اشتباه شده و تربیت شان از نوع « تربیت شغل محور» است یعنی مدام سعی دارند فرزندان خود را در مسیری قرار دهند که بخشی از آرزوها و آمال شخصی خودشان را به منصه ظهور برسانند. با این رویکرد بسیاری از نیروی انسانی جامعه افرادی ناکارآمد، افسرده و یا بی میل و رغبت به شغلهایشان خواهند بود که این مهم جدای از ضرر و خسارتی بزرگ برای جامعه ، عدم موفقیت و تعالی را نیز در زندگی شخصی این افراد به دنبال خواهد داشت.
اكنون سؤال این است كه در نظام تربیتی اسلام هدف از تربیت چه باید باشد؟ آیا هدف صرفاً تولید نسل و افزودن بر اعضای جامعه است؟ آیا هدف صرفاً پرورش فرزند سالم است؟ آیا هدف تربیت نیروی انسانی برای تداوم جامعه اسلامی و به انجام رسانیدن امور آن است؟ و بالاخره از دیدگاه بزرگ مربی اسلام، علی علیه السلام هدف از داشتن فرزند و تربیت آن چیست؟
با نگاهی به دیدگاه ها و سیره تربیتی علی علیه السلام آشكار مي شود كه در نظام تربیت اسلامی هدف نهایی از تربیت، رسیدن فرزند به مقام اطاعت وعبودیت الهی است، هدف نهایی، تربیت انسانی است كه مطیع پروردگار و تسلیم درآستان او باشد. فرزندی باشد که اخلاق را سرلوحه ی زندگی خود قرار داده و با اعتقاد به خدا و معاد، خودکنترلی و خود مراقبتی را در اعمال و رفتار خود پیشه کند. به بیان دیگر اسلام تربیتی از نوع « تربیت اخلاق محور» را مد نظر دارد.
امیرمؤمنان علی علیه السلام درضمن حدیثی پیش از تولد فرزند، هدف نهایی از تربیت را به طور غیر مستقیم بیان نموده و بهراستی آن حضرت در سفره تربیتی خویش بدین هدف تحقق بخشیده و فرزندان خود را با توجه به آن، تربیت نموده اند. مرحوم ابن شهرآشوب به سند خود از آن حضرت نقل مي كند كه فرمود:”من از خداوند خویش طلب فرزندان زیبا چهره و نیكو قامت ننموده ام، بلكه از پروردگارم خواسته ام فرزندانم مطیع او باشند و از او بترسند تا وقتی با این صفات به آنها نظر افكنم مایه چشم روشنی من باشند.” / بحار الانوار،ج104، ص98
منابع: قرآن کریم و روایات معصومین علیهم اسلام
فاطمه سازمند حسینی، پژوهشگر مباحث خانواده
انتهای پیام
