مقدمه: ازدواج در فرهنگ ما ایرانیان نه تنها پیوندی عاطفی، بلکه میثاقی مبتنی بر ارزشهای دینی و اجتماعی است. یکی از اصول مهم در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران، مسئله «کفویت» (برابری در معیارهای خاص) میان زن و مرد است که به‌ویژه در حوزه مذهبی مورد تأکید قرار گرفته است. این مقاله به بررسی مفهوم کفویت مذهبی، اهمیت آن در نظام خانواده ایرانی، و تأثیرات آن بر ثبات و هماهنگی زندگی زناشویی می‌پردازد.
تعریف کفویت مذهبی
در فقه شیعه، کفویت به معنی برابری زن و مرد در معیارهایی است که شرعاً برای صحت یا استحکام ازدواج ضروری دانسته شده است. مهمترین ابعاد کفویت مذهبی عبارتاند از:
۱. دین و مذهب: مرد و زن باید در دین (اسلام) و ترجیحاً در مذهب (شیعه دوازده امامی) برابر باشند.
۲. اصالت خانوادگی: برخی فقها بر همسانی نسبی (مانند عدم ازدواج با فرزندان غیرشرعی) تأکید می‌کنند.
۳. موقعیت اجتماعی: در برخی تفاسیر، همطرازی در جایگاه اخلاقی و تعهدات دینی نیز مد نظر است.
طبق نظر اکثر مراجع تقلید، رعایت کفویت در دین و مذهب برای مرد واجب شرعی است، اما برای زن الزاماً شرط صحت عقد نیست، مگر در موارد خاص (مانند ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان که باطل است).
اهمیت کفویت مذهبی از منظر دینی
۱. پیشگیری از اختلافات عقیدتی: تفاوتهای مذهبی می‌تواند به تعارض در سبک زندگی، تربیت فرزندان، یا انجام مناسک دینی بینجامد. قرآن کریم در آیه ۲۲۱ سوره بقره، مسلمانان را از ازدواج با مشرکان نهی میکند، اما ازدواج مرد مسلمان با زنان اهل کتاب (یهودی، مسیحی) را با شرایطی جایز میداند.
۲. حفظ هویت دینی خانواده: کفویت مذهبی به‌عنوان سپری در برابر نفوذ باورهای ناسازگار عمل میکند و انسجام اعتقادی خانواده را تقویت می‌نماید.
۳. تأمین رضایت الهی: در روایات اسلامی، ازدواجی که مبتنی بر معیارهای شرعی باشد، موجب برکت و رضایت خداوند دانسته شده است.
کفویت مذهبی در قوانین ایران
قانون مدنی ایران (مواد ۱۰۵۹ تا ۱۰۶۱) به صراحت بر لزوم کفویت در دین تأکید دارد:
– ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان ممنوع است.
– مرد مسلمان می‌تواند با زن اهل کتاب ازدواج کند، اما این حق برای زن مسلمان وجود ندارد.
– در رویه قضایی، عدم رعایت کفویت مذهبی ممکن است به درخواست فسخ نکاح از سوی زن منجر شود.
چالشها و انتقادات
۱. محدودیتهای اجتماعی: در جامع‌های چندمذهبی مانند ایران (با وجود اقلیتهای دینی)، کفویت مذهبی ممکن است انتخاب همسر را برای برخی افراد دشوار سازد.
۲. تضاد با آزادی فردی: برخی منتقدان معتقدند این اصل با حقوق بشریِ آزادی انتخاب همسر در تعارض است. در حالی‌که اساس مصلحت انسان است نه صرفا اصل آزاد بودن.
۳. تغییرات فرهنگی: نسل جوان ممکن است تحت تأثیر جهانی‌سازی، اولویتهای متفاوتی نسبت به معیارهای سنتی داشته باشد. لذا روشنگری و تبیین درست مسائل برای نسل جوان ضرورت دارد.
با این حال، طرفداران کفویت استدلال می‌کنند که این اصل نه‌تنها مانعی برای ازدواج نیست، بلکه با کاهش اختلافات بنیادین، به پایداری خانواده کمک میکند.
نتیجه‌گیری
کفویت مذهبی در ازدواج، به‌عنوان عاملی برای ایجاد هماهنگی اعتقادی و پیشگیری از تعارضات فرهنگی، در نظام حقوقی و اجتماعی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. اگرچه این اصل با چالشهایی در عصر مدرن روبه‌روست، اما همچنان به‌عنوان سنگ‌بنای خانواده‌های مذهبی تلقی می‌شود. در نهایت، موفقیت ازدواج نه تنها به رعایت معیارهای شرعی، بلکه به احترام متقابل، گفت‌وگو و انعطاف‌پذیری زوجین نیز وابسته است.
منابع:
– قرآن کریم، سوره بقره، آیه ۲۲۱.
– قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
– تحریرالوسیله، امام خمینی (ره).
– نظرات مراجع تقلید معاصر (آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله سیستانی و …).
– مطالعات جامعه‌شناسی درباره تأثیر اختلافات مذهبی بر نرخ طلاق در ایران.
ملیحه طهماسبی
انتهای پیام
بیشتر بخوانید:
ملاک‌های کفویت در ازدواج از منظر اسلام، قرآن و سیره معصومین(ع)
