مقدمه: خانواده در اسلام، کانون تربیت و شکوفایی فضایل انسانی است. قرآن کریم با اشاره به «آرامش» به عنوان فلسفه ازدواج (وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا – سوره روم، آیه ۲۱)، مردان را به رعایت حقوق همسران فراخوانده است. در این میان، آیه ۱۹ سوره نساء با عبارت کلیدی «وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ» چارچوبی جامع برای مدیریت روابط زناشویی ارائه می‌دهد. این مقاله با رویکردی تحلیلی-ادبی، ابعاد چهارگانه «معروف» را با استناد به تفاسیر قرآن، احادیث معصومین(ع)، و اشعار حکیمانه فارسی بررسی می‌کند.
۱. معروف عرفی: آیینه فرهنگ جامعه
«معروف» در این بُعد، به معنای هماهنگی با ارزش‌های اخلاقی پذیرفته‌شده در جامعه است. مرد مسلمان باید همچون سعدی که می‌گوید:
«با زنان گِلْگونه نازک‌سرشت / درشتی مکن تا نشکند خشت»
با ظرافت رفتاری، حرمت همسر را پاس دارد. پیامبر(ص) در حدیثی کاربردی می‌فرمایند: «مُروَّةُ الرَّجُلِ تَمْنَعُهُ مِنْ إِهَانَةِ امْرَأَتِهِ» (شرافت مرد، او را از تحقیر همسر بازمی‌دارد – بحارالأنوار، ج۱۰۳). این نگاه، همسرداری را به هنری تبدیل می‌کند که نیازمند درک واقعیت‌های اجتماعی است.
۲. معروف شرعی: درس‌های ناب از مکتب اهل‌بیت(ع)
اسلام با ارائه دستورالعمل‌های دقیق، خشونت را از خانواده می‌زداید. امام صادق(ع) خطاب به شیعیان می‌فرمایند: «مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ عَذَّبَ نَفْسَهُ وَ مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ مَعَ امْرَأَتِهِ فَهُوَ فِی وَعِیدِ اللهِ» (کسی که با همسرش بداخلاقی کند، در وعدهگاه عذاب الهی است – الکافی، ج۵). این آموزه‌ها با سیره عملی پیامبر(ص) که همواره در کمک به کارهای خانه می‌کوشیدند (سنن الترمذی)، تکمیل می‌شود.
۳. معروف عقلی: خِرَدورزی به سبک حُکمای ایرانی
راهکارهای خردمندانه در مدیریت تعارضات زناشویی، نیازمند بهره‌گیری از تجربه پیشینیان است. به گفته نظامی گنجوی:
«زن چون پرنیان است و مرد چون سنگ / پرنیان را نشاید بُردن به چنگ»
این تشبیه ظریف، مرد را به نرم‌خویی و پرهیز از رفتارهای خشن فرا می‌خواند. امام علی(ع) نیز در حکمت ۲۲۴ نهج‌البلاغه تأکید می‌کنند: «الْمَرْأَةُ رَیحَانَةٌ لَیْسَتْ بِقَهْرَمَانَةٍ» (زن گل است، نه کارگزار سختگیر).
۴. معروف علمی: پیوند دانش نوین با حکمت دینی
درک تفاوت‌های روان‌شناختی زن و مرد، کلید حل بسیاری از تعارضات است. ابن‌سینا در کتاب «اشارات» می‌نویسد: «نفس زن چون آب زلال است که با کمترین تلاطمی موج برمی‌دارد.» این نگاه علمی که با آیه «هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ» (سوره بقره، ۱۸۷) همسو است، بر مکمّلیت عاطفی زوجین تأکید دارد. روان‌شناسی مدرن نیز با تأکید بر «زبان عشق»، بازتابی از این حکمت قرآنی است.نتیجه‌گیری
آیه «وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ» نه شعار که نقشه راهی است برای ساخت خانواده قرآنی. همان‌گونه که حافظ در نهایت ایجاز می‌سراید:
> «با دل خونین لب خندان بیاور همچو جام / نی گرت زخمی رسد آیی به فریاد و شتاب»
همسرداری موفق، نیازمند تلفیق چهار رکن است: پایبندی به ارزش‌های اجتماعی (عرف)، التزام به دستورات دینی (شرع)، بهره‌گیری از خرد جمعی (عقل)، و آگاهی از علوم روز (علم). تنها در این صورت است که خانواده به «مَسْکَن» واقعی تبدیل می‌شود؛ مکانی که زن و مرد، هر دو، در سایه مهر قرآن و عترت به شکوفایی می‌رسند.
پی نوشت:
– احادیث: برگرفته از منابع معتبر شیعی (بحارالأنوار، الکافی)
– اشعار: سعدی، نظامی گنجوی، حافظ
– منابع علمی: اشارات ابن‌سینا، روان‌شناسی زبان عشق
فاطمه سازمند حسینی
انتهای پیام
مطالعه بیشتر:
