در عصر حاضر، رسانه های مختلف از جمله شبکه‌های اجتماعی، رادیو، تلویزیون و اینترنت به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی خانواده ها تبدیل شده‌اند. در جامعه ایرانی، با توجه به ویژگی‌های فرهنگی، ارزش‌های دینی و شرایط اجتماعی خاص، مدیریت این رسانه‌ها در کانون خانواده از اهمیت بالایی برخوردار است. این مقاله به بررسی چالش‌های پیش‌روی خانواده‌های ایرانی در مدیریت رسانه و ارائه راهکارهایی برای استفاده سالم و هدفمند از این ابزارها می‌پردازد.
۱. نقش رسانه‌ها در خانواده ایرانی
رسانه‌ها امروزه نه تنها ابزاری برای سرگرمی و اطلاع‌رسانی، بلکه به عنوان فضایی برای آموزش، اجتماعی شدن و شکل‌دهی به هویت فردی و جمعی عمل می‌کنند. در ایران، با وجود تنوع رسانه‌ای (از رسانه‌های سنتی مانند رادیو و تلویزیون تا شبکه‌های اجتماعی نوین)، خانواده‌ها با چالشِ تعادل بخشیدن بین حفظ ارزش‌های فرهنگی و همگامی با فناوری‌های روز روبه‌رو هستند. به ویژه نسل جوان که به طور گسترده‌ای از اینترنت و شبکه‌هایی مانند اینستاگرام، تلگرام و اخیراً پیام‌رسان‌های داخلی استفاده می‌کند، در معرض تأثیرات مثبت و منفی این فضاها قرار دارد.
۲. چالش‌های اصلی مدیریت رسانه در خانواده
– شکاف نسلی: والدین ایرانی اغلب با فناوری‌های جدید بیگانه هستند، در حالی که فرزندان به راحتی از آنها استفاده می‌کنند. این موضوع می‌تواند به کاهش نظارت و افزایش سوءتفاهم بین نسل‌ها منجر شود.
– دسترسی به محتوای نامناسب: با وجود فیلترینگ برخی پلتفرم‌ها، دسترسی به محتوای غیراخلاقی یا مخالف ارزش‌های خانواده از طریق ابزارهایی مانند وی‌پی‌ان همچنان امکان‌پذیر است.
– اعتیاد دیجیتالی: استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین، به ویژه در نوجوانان، می‌تواند بر سلامت روان، تحصیل و روابط خانوادگی تأثیر منفی بگذارد.
– تضاد فرهنگی: مواجهه با محتوای رسانه‌های خارجی که با هنجارهای داخلی همخوانی ندارند، ممکن است به تعارضات درونی در فرزندان بینجامد.
۳. راهکارهای مدیریت رسانه در خانواده
الف) آموزش و آگاهی‌بخشی
– والدین باید با شرکت در دوره‌های آموزشی، با فناوری‌های روز و مکانیسم‌های کنترل( parental control )آشنا شوند.
– گفت‌وگوی صمیمانه درباره مزایا و خطرات فضای مجازی، به جای تحکم یا ممنوعیت محض، اعتماد بین والدین و فرزندان را تقویت می‌کند.
ب) تعیین قوانین خانوادگی
– تنظیم برنامه زمانبندی برای استفاده از رسانه‌ها (مثلاً محدود کردن استفاده از موبایل هنگام صرف وعده‌های غذایی یا پیش از خواب).
– تعیین محدودیت سنی برای دسترسی به برخی پلتفرم‌ها یا محتواها.
ج) جایگزینی فعالیت‌های سازنده
– ترغیب فرزندان به فعالیت‌های جایگزین مانند ورزش، مطالعه کتاب یا مشارکت در کارهای گروهی خانوادگی.
– استفاده از رسانه‌ها برای اهداف آموزشی (مثلاً تماشای برنامه‌های مستند یا شرکت در دوره‌های آنلاین مفید).
د) بهره‌گیری از رسانه‌های داخلی
– تقویت پلتفرم‌های داخلی و تشویق افراد به شبکه‌هایی مانند «شاد» برای آموزش یا «روبیکا» برای شبکه‌سازی اجتماعی، که همسو با فرهنگ ایرانی هستند.
ه) نظارت غیرمستقیم
– استفاده از نرم‌افزارهای کنترل والدین برای ردیابی زمان و محتوای مصرفی، بدون نقض حریم خصوصی فرزندان.
۴. نقش رسانه‌های جمعی در حمایت از خانواده
رسانه‌های ملی (رادیو و تلویزیون) با تولید برنامه‌هایی درباره سبک زندگی دیجیتال سالم، آموزش مهارتهای رسانه‌ای به والدین و معرفی ابزارهای امنیتی می‌توانند به خانواده‌ها کمک کنند.
نتیجه‌گیری
مدیریت رسانه در خانواده نیازمند همکاری همه اعضا و همراهی نهادهای فرهنگی است. خانواده‌ها باید با پذیرش تحولات دیجیتال، به جای انزوا یا مقاومت، از رسانه‌ها به عنوان ابزاری برای رشد فردی و جمعی استفاده کنند. این امر تنها با آگاهی، گفت‌وگو و تنظیم قوانین منعطف محقق می‌شود. در نهایت، هدف نه حذف رسانه‌ها، بلکه بهره‌گیری مسئولانه و هوشمندانه از آنها برای تقویت بنیان خانواده است.
ملیحه طهماسبی
انتهای پیام
بیشتر بخوانید:
بررسی تأثیر رسانه‌ها و فضای مجازی بر میزان طلاق در خانواده‌های ایرانی
