بنیادی‌ترین نهاد در اجتماع خانواده است که با ازدواج شکل می‌گیرد. جایگاه خانواده در اسلام، جایگاه ویژه‌ای است.
تعریف خانواده: از نظر اسلام، خانواده نهاد مقدسی است که با عقد ازدواج بین زن و مرد شکل می‌گیرد و اهدافی متعالی را دنبال می‌کند.
عقد ازدواج، میثاقی الهی
عقد ازدواج میثاقی بین زن و مرد است که بر پایه‌ی محبت، مودت و رحمت در حضور خداوند صورت می‌گیرد.«و از نشانه‌های او این است که از خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدانها آرام گیرید و میان شما دوستی و رحمت قرار داد. همانا در این کار نشانه‌هایی‌ست، برای مردمی که می‌اندیشند.» (سورهی روم/۲۱) به دنبال این پیمان الهی است که اولین واحد اجتماعی، تحت عنوان خانواده شکل می‌گیرد و زمینه‌ای فراهم می‌گردد که فرد در آن رشد کند و نقش‌های اجتماعی مربوط به خود را بیاموزد.
خانواده، بستری برای رفع نیازهای مادی و معنوی
در خانواده علاوه بر نیازهای مادی مانند مسکن، پوشاک و خوراک، نیازهای معنوی از جمله محبت، امنیت و آرامش نیز تأمین می‌گردد.«مردان، کارگزاران (زندگی) زنانند، از آن‌رو که خدا بعضی از ایشان را بر بعضی برتری داده و (نیز) از آن‌رو که از مال خود(برای آنان) خرج می‌کنند.»(سوره ی نساء/۳۴)
خانواده، کانونی برای تربیت و پرورش فرزندان
تربیت فرزندانی سالم و صالح که بتوانند حضوری مثبت در اجتماع داشته باشند، از اهداف اصلی خانواده است.( توصیه‌های لقمان به فرزندش در مورد توحید، نماز، امر به معروف و نهی از منکر و صبر. آیات ۱۳ تا ۱۸ سورهی لقمان)
ایمان، اخلاق و انسانیت پایه‌های اصلی خانواده:از نگاه اسلام خانواده بر پایه‌های عشق و محبت، احترام و تکریم، فداکاری و گذشت، همراهی و همدلی و مسئولیت‌پذیری استوار است.
انواع خانواده
با توجه به توسعه‌ی جوامع و تحولات فرهنگی و اجتماعی در سال‌های اخیر، امروزه با انواعی از خانواده روبرو هستیم.
خانواده‌ی هسته‌ای: معمول‌ترین خانواده است و از زن و شوهر و فرزندان آن‌ها تشکیل می‌شود.
خانواده‌ای گسترده: خانواده‌ای بزرگتر که علاوه بر والدین و فرزندان، شامل پدر‌بزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، خاله و دایی‌ها،عمه و عموها هم می‌شود که در یک مکان و یا چند مکان نزدیک به هم زندگی می‌کنند. این قسم از خانواده در گذشته بیشتر بوده‌است. گرچه اکنون هم در برخی مناطق دیده می‌شود. در آموزه‌ای اسلامی، تأکید زیادی بر صله‌ی رحم و ارتباط درست با فامیل، به عنوان یک پیمان الهی، شده‌است که این مسأله در خانواده‌ای گسترده نمود بیشتری دارد.«و چون از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خدا را نپرستید و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و بی نوایان احسان کنید و به مردم (سخن) نیک گویید و نماز را برپای دارید و زکات را بدهید، سپس جز اندکی از شما روی گردانید و ( همچنان) اعتراض می‌کنید»(سورهی بقره/ ۸۳)
خانواده‌ی تک‌والدی: در این خانواده یک والد با فرزند یا فرزندان زندگی می‌کند و والد دیگر به عللی از جمله طلاق و فوت حضور ندارد. این خانواده‌ها نیاز به حمایت ویژه دارند.
خانواده‌ی فرزندپذیر: در این نوع از خانواده، زوجین فرزندی را می‌پذیرند و او را به عنوان فرزند خود تربیت می‌کنند. فرزندخواندگی از نظر اسلام پذیرفته شده‌است و حتی تأکید بر سرپرستی کودکان بی‌سرپرست دارد. لازم به ذکر است که گاه زن یا مرد به تنهایی سرپرستی کودک یا کودکانی را به عهده می‌گیرند.اهمیت و جایگاه خانواده در اسلامدر اسلام خانواده از جایگاهی ویژه برخوردار است. به طوری‌که بسیاری از آیات قرآن به موضوع خانواده می‌پردازد. به علاوه در اقوال و سیره‌ی عملی معصومین نیز اشارات فراوانی به اهمیت ازدواج و تشکیل نهاد خانواده، تلاش در جهت بهبود روابط و شناخت حقوق و مسئولیت توسط هر یک از اعضای خانواده و تربیت نسلی سالم و صالح شده است. خانواده‌ی سالم علاوه بر دارا بودن آرامش درونی، نقش مهمی در آرامش و سلامت روان در اجتماع دارد.
نتیجه‌گیری: خانواده در اسلام ، بنیادی‌ترین و مقدس‌ترین نهاد اجتماع است که بر پایه‌ی ایمان، اخلاق و انسانیت استوار گردیده است.تأکید اصلی اسلام بر تقویت روابط اعضا در خانواده است. بنابراین توجه به آموزه‌های اسلامی برای تقویت بنیان خانواده و رسیدن به یک خانواده تعالی ضروری است.از طرفی نگاه وسیع اسلام به خانواده و نقش تعاملی آن در اجتماع باعث شده است تا بسیاری تعالیم اسلامی در این خصوص بیان شده باشد.
ملیحه طهماسبی