یک نمونه از مبارزه‌های اسلام با فرهنگ‌های غلط در ازدواج

وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مِبْدِيهِ وَتَخْشَى النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاه فَلَمَّا قَضَى زَيْدٌ مِنْهَا وَطَراً زَوَّجْنَاكَهَا لِكَيْ لا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْوَاجِ أَدْعِيَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَراً وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولاً.^[2]

«و (يادكن) هنگامى را كه به آن كس كه خدا به او نعمت داده بود و (تو نيز) به او نعمت داده بودى (: زيد) مى‏گفتى: «همسرت را براى خود نگاه دار و خود را از (عذاب) خدا حفظ كن!» و چيزى را در دلت پنهان مى‏داشتى كه خدا آشكار كننده‏ى آن است؛ و از مردم مى‏هراسيدى، در حالى كه خدا سزاوارتر است كه از او بهراسى؛ و هنگامى كه زيد نياز (خويش) را از آن (زن) به پايان برد (و او را طلاق داد)، او را به ازدواج تو درآورديم، تا هيچ تنگى (و محدوديتى) براى مؤمنان (در ازدواج) با همسران پسرخوانده‏هايشان نباشد، هنگامى كه نياز (خود) را از آنان به پايان بردند (و آنها را طلاق دادند)؛ و فرمان خدا تحقق يافته است.»

نكته‏ها و اشاره‏ها

1. اين آيه ادامه‏ى ماجراى ازدواج زينب (دختر عمه‏ى پيامبر صلى الله عليه و آله) با زيد (پسر خوانده‏ى پيامبر صلى الله عليه و آله) است كه در ذيل آيه‏ى قبل بيان شد. اين ازدواج به فرمان و خواست پيامبر صلى الله عليه و آله صورت گرفت و پس از مدتى در اثر ناسازگارى به طلاق منتهى شد، سپس به دستور خدا، پيامبر صلى الله عليه و آله با زينب، همسر پسر خوانده‏اش ازدواج كرد تا روشن شود كه ازدواج با همسر پسرخوانده ممنوع نيست.

2. ميان زيد و زينب اختلاف به وجود آمده بود و در نهايت از هم‏ديگر جدا شدند و خدا به خاطر درهم شكستن يك سنت جاهلى (يعنى ممنوعيت ازدواج با همسران پسران) به پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داد كه با زينب ازدواج كند.

3. پيامبر صلى الله عليه و آله از مردم مى‏ترسيد كه مسأله‏ى ازدواج با زينب را به طور علنى اعلام كند، البته اين يك ترس طبيعى از شايعات اجتماعى بود.

4. پيامبر صلى الله عليه و آله بارها به زيد سفارش كرده بود كه همسرش زينب را نگاه دارد و طلاق ندهد، ولى اين سخنان مؤثر واقع نشده بود.

5. برخى از دشمنان اسلام مدعى شده‏اند كه ازدواج پيامبر صلى الله عليه و آله با زينب بر اساس ميل جنسى و زيبايى زينب بوده است، ولى اين سخن گزاف و تهمت بر پيامبر صلى الله عليه و آله است؛ چرا كه:

اولًا، پيامبر خود به خواستگارى زينب براى زيد رفت و با توجه به اين كه زيد غلام آزاد شده بود و زينب از خانواده‏اى بزرگ، زير بار اين ازدواج نمى‏رفت. اگر پيامبر صلى الله عليه و آله مى‏خواست، مى‏توانست از اول زينب را براى خود خواستگارى كند و زينب هم مايل به ازدواج با پيامبر صلى الله عليه و آله بود.

ثانياً، زينب در ميان خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله زندگى كرده بود و آن حضرت از جمال و كمال او اطلاع داشت و چيزى نبود كه بعد از ازدواج با زيد روشن شود بلكه برخى همسران ديگر پيامبر صلى الله عليه و آله از زينب بهتر بودند.

ثالثاً، پيامبر با طلاق زينب و جدايى زيد از او مخالف بود كه در آيه بيان شده است.

رابعاً، همان طور كه در اين آيه بيان شده است اين يك ازدواج الهى بود و خدا زينب را به ازدواج پيامبر صلى الله عليه و آله درآورده بود و زينب به اين عقد آسمانى افتخار مى‏كرد.

خامساً، در اين آيه هدف اين ازدواج بيان شده است كه همان مبارزه با سنت خرافى جاهلى در مورد ممنوعيت ازدواج با همسر پسرخوانده است؛ پس هدف اساسى ازدواج عشق شهوانى و جنسى نبوده است.

6. در اين آيه از نعمت خدا بر زيد ياد شده است، كه همان نعمت ايمان و هدايت بود. زيد مؤمنى مخلص و پيش‏تاز بود و سرانجام از فرمان‏دهان سپاه اسلام در جنگ موته شد و در همان جنگ به فيض شهادت رسيد.

7. در اين آيه از نعمت پيامبر صلى الله عليه و آله بر زيد ياد شده است كه همان آزادى او بود؛ او برده‏اى بود كه خديجه به پيامبر صلى الله عليه و آله بخشيده و آن حضرت او را آزاد كرده بود.

8. ازدواج زينب و زيد آغاز و انجامش سنت شكنى بود؛ زيرا ازدواج يك زن از بزرگان عرب با غلامى آزاد شده سابقه نداشت و با مخالفت برادر زينب نيز روبه‏رو شده بود، ولى آنان اين سنت غلط را شكستند و در پايان نيز پيامبر صلى الله عليه و آله سنت شكنى كرد و با همسر پسرخوانده‏اش ازدواج كرد.

9. تعبير «وَطراً» به معناى نياز و حاجت مهم است. استفاده از تعبير «بى‏نيازى» به جاى طلاق به خاطر رعايت احترام زيد و زينب بود. گويى آنان تا مدتى در زندگى نيازمند هم بودند، سپس اين نياز برطرف شد و جدا شدند.

آموزه‏ها و پيام‏ها

1. اسلام با فرهنگ‏هاى غلط مبارزه مى‏كند.

2. رهبران الهى شخصاً سنت‏هاى غلط و خرافى جامعه را درهم بشكنند (تا الگوى ديگران شوند).

3. تا حد امكان جلوى فروپاشى زندگى زناشويى را بگيريد.

4. در مورد دستورات الهى از مردم نهراسيد بلكه از مخالفت خدا بپرهيزيد.

5. برخى ازدواج‏هاى پيامبر صلى الله عليه و آله به دستور خدا و هدف‏دار بوده است.

6. مشكلات راه ازدواج‏هاى حلال را برطرف كنيد.

7. فرمان خدا حتماً انجام مى‏شود (پس در برابر آن مقاومت نكنيد).

1. . استفاده شده از تفسیر مهر. ↑
2. . الأحزاب، 37. ↑