يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوّاً لَّكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ* إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَاللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ.[2]
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد! در حقيقت، بعضى از همسران شما و فرزندانتان دشمن شما هستند، پس، از آنان بيمناك باشيد؛ و اگر ببخشيد و درگذريد و بيامرزيد، پس به راستى خدا بسيار آمرزنده [و] مهرورز است.* اموال شما و فرزندانتان فقط [وسيلهى] آزمايشاند؛ و خدا نزدش پاداش بزرگى است.»
شأن نزول
حكايت شده كه وقتى برخى از مردان مسلمان مىخواستند از مكه به سوى مدينه هجرت كنند، فرزندان و همسرانشان مانع آنها مىشدند و آنان را سوگند مىدادند كه هجرت نكنند و برخى از مردان در مكه مىماندند. آيهى فوق بدين مناسبت فرود آمد و در مورد خطر فرزند و همسر هشدار داد.
برخى ديگر هجرت مىكردند و حتى خانوادهى خود را تهديد مىكردند كه اگر با ما به مدينه نياييد، بعداً به شما اعتنا نمىكنيم. در آيهى فوق به اين افراد هم تذكر داده شد كه نسبت به خانوادهى خويش عفو وگذشت داشته باشند.
نكتهها و اشارهها
1. هرچند اين آيه شأن نزول خاصى دارد، مفهومش گسترده است و به دشمنى برخى فرزندان و همسران انسانها اشاره مىكند. اين دشمنى جلوههاى مختلفى دارد، گاهى آنان مانع انجام كارهاى مثبت همچون هجرت، جهاد و انفاق مىشوند و گاهى انتظار مرگ انسان را مىكشند تا از ارث او بهرهمند شوند.
2. همهى فرزندان و همسران دشمن انسان نيستند؛ برخى از آنان خواسته يا ناخواسته چنين هستند؛ برخى ديگر از فرزندان و همسران، ياوران راه خدا و امدادگر پدر خانواده در راه انجام وظايف الهى هستند كه البته حساب اين افراد از ديگران جداست.
3. در اين آيات به آزمايش انسان به وسيلهى اموال و فرزندان اشاره شده است. آرى انسانها همواره در حال آزمايش هستند تا رشد و كمال يابند و يكى از مهمترين وسايل آزمايش انسان ثروت و خانوادهى اوست كه گاهى انسان را به انحراف و گناه مىكشد.
انسان وقتى بر سر دوراهى قرار گرفت كه يك طرف آن دستور خدا و طرف ديگر خواستهى گناهآلود خانواده و اموال حرام است، بايد فرمان خدا را ترجيح دهد تا از اين آزمايش الهى سربلند بيرون آيد.
4. از امام على عليه السلام روايت شده كه هيچ كس از شما نگويد: خدايا من از آزمايش به تو پناه مىبرم، زيرا همه مشمول قانون آزمايش مىشوند، بلكه كسى كه مىخواهد به خدا پناه ببرد از آزمايشهاى گمراه كننده پناه ببرد.»
5. اين آيات از طرفى در مورد خطر خانواده هشدار مىدهد ولى از طرف ديگر به پدر خانواده دستور گذشت و بخشش مىدهد و جلوى افراط و خشونت را مىگيرد، تا مبادا لغزش فرزند يا همسر موجب شود كه پدر بر خانوادهى خود سختگيرى كند.
6. در اين آيات سه تعبير در مورد رفتار با خانواده به كار رفته است:
الف) آنان را عفو كنيد، يعنى از لغزش آنان صرف نظر كنيد و آنان را ببخشيد؛
ب) «صَفح» كنيد، يعنى آنان را سرزنش نكنيد؛
ج) با غفران با خانوادهى خويش برخورد كنيد، يعنى گناه آنان را بپوشانيد و بيامرزيد و به فراموشى بسپاريد.
چون زبردستيت بخشيد آسمان زيردستان را هميشه نيك دار
(سعدى)
آموزهها و پيامها
1. برخى از نزديكان انسان وسيلهى گمراهى او مىشوند (پس مراقب باشيد).
2. مراقب خطر فرزند و همسر خود باشيد (تا شما را از راه خدا بازندارند).
3. نسبت به لغزشهاى خانوادهى خويش سختگيرى نكنيد و باگذشت و عفو رفتار كنيد.
4. اگر آمرزش و لطف الهى را مىخواهيد، با خانوادهى خود همانگونه رفتار كنيد.
5. ثروت و خانواده وسيلهى آزمايش شمايند، آنها را هدف نپنداريد.
6. به اموال و فرزندان خود جهت خدايى بدهيد، تا پاداش بزرگى دريافت داريد