لَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِيضَةً وَمَتِّعُوهُنَّ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتَاعاً بِالْمَعْرُوفِ حَقّاً عَلَى الْمُحْسِنِينَ.[2]
هيچ گناهى بر شما نيست اگر زنان را طلاق دهيد، مادامى كه با آنان تماس نگرفتهايد يا برايشان مهريهاى تعيين نكردهايد. و (در اين هنگام با هديهاى مناسب) بهرهمندشان سازيد. توانگر به اندازه [توانايى] اش و تنگدست به اندازه خودش كالايى (بعنوان هديهاى) پسنديده بدهد. [و اين كار] حقّى بر عهده نيكوكاران است.
نكتهها و اشارهها
1. آيهى فوق مشتمل بر دو نكته است:
الف) برخى مىپنداشتند طلاق و جدايى زن و شوهر قبل از همبستر شدن و يا قبل از تعيين مهر، صحيح نيست. آيهى فوق به اين پندار پاسخ مىدهد و مىفرمايد: «اين طلاق و جدايى مانعى ندارد.»
البته اين در صورتى است كه طرفين بعد از عقد و پيش از ازدواج متوجه شوند كه به دلايلى، نمىتوانند با هم زندگى كنند كه در اين موقع با طلاق از هم جدا مىشوند.
ب) در صورتى كه مهريهاى در عقد مشخص نشده باشد و طرفين بخواهند قبل از ازدواج از همديگر جدا شوند، شوهر بايد هديهاى به زن بدهد كه با شئون زن سازگار باشد.
2. «مَسْ» در لغت به معناى تماس پيدا كردن و در اين آيه كنايه از همبسترى است. قرآن كريم معمولًا در هنگامى كه سخن از عمل زناشويى به ميان مىآيد عفت كلام را رعايت مىكند و با كنايه و در اوج ادب سخن مىگويد.
3. دادن هديه به زنان طلاق داده شده، اثر قابل ملاحظهاى در كاهش حسّ انتقامجويى دارد و از عُقدهاى شدن زنان جلوگيرى مىكند و فشار روحى آنان را كاهش مىدهد.
4. تعبير «مُحسِنين» (نيكوكاران) در آيهى فوق به معناى الزامى نبودن حكم هديه دادن نيست. اين تعبير براى تحريك احساسات خيرخواهانهى افراد در راه انجام وظيفه است، وگرنه هديه دادن به زنان طلاق داده شده طبق آيهى فوق الزامى است.
5. قرآن كريم واژهى «متاع» را در مورد هديه به كار برده است كه در لغت به معناى چيزهايى است كه انسان از آنها بهرهمند مىشود و غالباً به غير از پول نقد گفته مىشود.
اين موضوع از نظر روانى اثر خاصى دارد؛ هديه دادن اجناس قابل استفاده، مثل پوشاك و خوراك مؤثرتر از هديه به صورت پول است.
در روايات اهل بيت عليهم السلام نيز كه در اين زمينه حكايت شده است، هديه را به لباس، مواد غذائى و يا زمين كشاورزى مثال زدهاند.
6. در ازدواج دايم لازم نيست قبلًا مهريه تعيين شود و طرفين مىتوانند بعداً در مورد مقدار آن توافق كنند؛ و اگر قبل از تعيين مَهر و همبستر شدن، زن طلاق بگيرد، مهر واجب نخواهد بود و هديهى مزبور جانشين مهر مىشود.
آموزهها و پيامها
1. در حال عقد نيز حال زنان طلاق داده شده را رعايت نماييد و با هديهاى مناسب از آنان دلجويى كنيد.
2. هر مردى به اندازهى توانش حق همسر خويش را ادا كند.
3. اداى حقوق بانوان و هديه دادن به زنان نوعى نيكوكارى است.
4. طلاق در دوران عقد نيز جايز است (البته با نيكى و هديهاى مناسب).