أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنتُم مِن وُجْدِكُمْ وَلَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ وَإِن كُنَّ أُولَات حَمْلٍ فَأَنفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُم بِمَعْرُوفٍ وَإِن تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَى* لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَمَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً. [2]
«آن (زن) ها را هرجا كه سكونت داريد [و] در توان شماست، سكونت دهيد و به آنان زيان نرسانيد تا بر آنان تنگ گيريد؛ واگر (آنان) باردار باشند، پس براى آنان هزينه كنيد تا اينكه آنان بارشان را بگذارند؛ واگر براى (كودك) شما شير مىدهند، پس پاداش آنان را به ايشان بدهيد و (در مورد كودك) بين خودتان به طور پسنديده مشورت كنيد؛ و اگر هر دو به سختى افتاديد (و به توافق نرسيديد)، پس به زودى (زن) ديگرى به او شير خواهد داد. صاحب (امكانات) وسيع بايد از (امكانات) وسيعش هزينه كند؛ و هركس روزىاش بر او تنگ شده، پس بايد از آنچه خدا به او داده هزينه كند. خدا هيچ كس را، جز به آنچه به او داده، تكليف نمىكند؛ خدا به زودى بعد از دشوارى آسانى قرار خواهد داد.»
نكتهها و اشارهها
1. قرآن كريم در اين آيات به بهترين وجه از حقوق زنان وكودكان حمايت كرده است؛ يعنى با اين كه قرآن قانون اساسى اسلام است، اما از آن جا كه براى جزئيات حقوق زنان و كودكان اهميت قائل است آنها را در اين كتاب آسمانى بيان كرده است، تا مبادا در جريان طلاق حقوق زنان و كودكان پايمال شود.
2. در اين آيات چند تكليف براى مردانى كه همسرانشان را طلاق مىدهند تعيين شده است:
الف) آنان بايد در مدت عدّهى طلاق به اندازهى توانايى خود مسكن مناسب، آن هم در همان خانهى محل سكونت خويش، براى آن زن فراهم سازند البته علاوه بر مسكن، در اين مدت هزينههاى ديگر زن نيز به عهدهى مرد است.
ب) مرد حق ندارد بر زن سختگيرى كند تا خانهاش را ترك كند.
ج) اگر زن باردار است، مرد بايد تا هنگام وضع حمل هزينههاى او را بپردازد.
د) بعد از تولد كودك، اگر زن به او شير داد، مرد بايد طبق عرف، به آن زن مزد مناسب بدهد.
ه) مرد موظف است با آن زن در مورد آيندهى كودك مشورت كند و تصميم شايسته بگيرند.
و) اگر لازم شد، بايد مرد زنى را براى كودك استخدام كند تا او را شير دهد.
ز) مرد موظف است هرچه امكانات و ثروتش زيادتر است هزينهى بيشترى براى آن زن و كودك خود بنمايد.
3. مجموعه دستوراتى كه در اين دو آيه داده شده دو خط اساسى را دنبال مىكند:
الف) ارتباط زن و شوهر در مدت عدّه ادامه يابد، يعنى زن در خانهى شوهر مىماند و با او مشورت مىشود و كودك را شير مىدهد و ….
ب) هزينههاى معمولى زندگى و نيز هزينهى شيردادن كودك بر مرد تحميل مىشود، بدون آن كه لازم باشد زن در امورخانه كارى انجام دهد و همين موجب مىشود كه مرد قدر زن خويش و خدمات مجانى قبلى او را بداند.
مجموع اين دستورات زمينهساز رجوع مجدد و ادامهى زندگى مشترك مىشود.
4. در اين آيات برحقوق كودك تأكيد ويژهاى شده است؛ از جمله:
الف) قبل از تولد بايد هزينهى او و مادرش پرداخت شود، تا سالم به دنيا آيد؛
ب) پس از تولد، مادر بايد او را شير دهد و اگر مشكلى پيش آمد، زن ديگرى استخدام شود تا شيرش دهد و كودك قربانى طلاق و درگيرى پدر و مادر نشود.
ج) با مشورت در مورد سرنوشت و آيندهى كودك تصميم شايستهاى گرفته شود و از تصميمات شخصى و لجاجتآميز پرهيز گردد.
5. طبق اين آيات، مرد موظف است به اندازهى توانايى و امكانات خود هزينهى زن را در ايام عدّه و نيز در هنگام شيردادن به كودك تأمين كنند.
6. اين آيه به افراد فقير نويد داده است كه خدا به زودى گشايش و راحتى براى شما قرار مىدهد.
اين پيام براى مسلمانان فقير مدينه كه تحت فشار بودند بسيار اميد بخش بود هر چند اين پيام براى همهى مسلمانان در طول تاريخ است.
7. خدا به اندازهاى كه به كسى مىدهد از او تكليف مىخواهد؛ يعنى تكليف به چيزى نمىكند كه مقدور شخص نيست و طاقت آن را ندارد.
طبق احاديث، اين مطلب شامل اعلام هم مىشود؛ يعنى خدا به اندازهاى كه به افراد اعلام شده است از آنان تكليف مىخواهد و اگر كسى از حكمى آگاهى نداشت، در برابر آن مسئوليتى ندارد، كه از اين موضوع با عنوان «اصل برائت» ياد مىشود.
البته مانعى ندارد كه بگوييم: مقصود ازعدم اعلام همان جهلى است كه سرچشمهى ناتوانى مىشود.
آموزهها و پيامها:
1. در هنگام طلاق مراقب باشيد كه حقوق زنان و كودكان پاىمال نشود.
2. پس از طلاق زندگى زنان را تأمين كنيد و سختگيرى نكنيد.
3. به زنان باردار توجه ويژه كنيد كه در هنگام طلاق زيان نبينند.
4. زنان بچهدار، پس از طلاق، هنوز شريك زندگى كودك شما هستند.
5. تكليف به غير مقدور صحيح نيست.
6. هر كس به اندازهى توانش بايد زندگى همسر سابق خود را در مدت عدّه تأمين كند.
7. بينوايان مشكلدار نااميد نباشند كه پايان شب سيه سفيد است.