چند تكليف براى مردانى كه همسرانشان را طلاق مى‏دهند

أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنتُم مِن وُجْدِكُمْ وَلَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ وَإِن كُنَّ أُولَات حَمْلٍ فَأَنفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى‏ يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُم بِمَعْرُوفٍ وَإِن تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَى‏* لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَمَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً. ^[2]

«آن (زن) ها را هرجا كه سكونت داريد [و] در توان شماست، سكونت دهيد و به آنان زيان نرسانيد تا بر آنان تنگ گيريد؛ واگر (آنان) باردار باشند، پس براى آنان هزينه كنيد تا اين‏كه آنان بارشان را بگذارند؛ واگر براى (كودك) شما شير مى‏دهند، پس پاداش آنان را به ايشان بدهيد و (در مورد كودك) بين خودتان به طور پسنديده مشورت كنيد؛ و اگر هر دو به سختى افتاديد (و به توافق نرسيديد)، پس به زودى (زن) ديگرى به او شير خواهد داد. صاحب (امكانات) وسيع بايد از (امكانات) وسيعش هزينه كند؛ و هركس روزى‏اش بر او تنگ شده، پس بايد از آنچه خدا به او داده هزينه كند. خدا هيچ كس را، جز به آنچه به او داده، تكليف نمى‏كند؛ خدا به زودى بعد از دشوارى آسانى قرار خواهد داد.»

نكته‏ها و اشاره‏ها

1. قرآن كريم در اين آيات به بهترين وجه از حقوق زنان وكودكان حمايت كرده است؛ يعنى با اين كه قرآن قانون اساسى اسلام است، اما از آن جا كه براى جزئيات حقوق زنان و كودكان اهميت قائل است آنها را در اين كتاب آسمانى بيان كرده است، تا مبادا در جريان طلاق حقوق زنان و كودكان پايمال شود.

2. در اين آيات چند تكليف براى مردانى كه همسرانشان را طلاق مى‏دهند تعيين شده است:

الف) آنان بايد در مدت عدّه‏ى طلاق به اندازه‏ى توانايى خود مسكن مناسب، آن هم در همان خانه‏ى محل سكونت خويش، براى آن زن فراهم سازند البته علاوه بر مسكن، در اين مدت هزينه‏هاى ديگر زن نيز به عهده‏ى مرد است.

ب) مرد حق ندارد بر زن سخت‏گيرى كند تا خانه‏اش را ترك كند.

ج) اگر زن باردار است، مرد بايد تا هنگام وضع حمل هزينه‏هاى او را بپردازد.

د) بعد از تولد كودك، اگر زن به او شير داد، مرد بايد طبق عرف، به آن زن مزد مناسب بدهد.

ه) مرد موظف است با آن زن در مورد آينده‏ى كودك مشورت كند و تصميم شايسته بگيرند.

و) اگر لازم شد، بايد مرد زنى را براى كودك استخدام كند تا او را شير دهد.

ز) مرد موظف است هرچه امكانات و ثروتش زيادتر است هزينه‏ى بيش‏ترى براى آن زن و كودك خود بنمايد.

3. مجموعه دستوراتى كه در اين دو آيه داده شده دو خط اساسى را دنبال مى‏كند:

الف) ارتباط زن و شوهر در مدت عدّه ادامه يابد، يعنى زن در خانه‏ى شوهر مى‏ماند و با او مشورت مى‏شود و كودك را شير مى‏دهد و ….

ب) هزينه‏هاى معمولى زندگى و نيز هزينه‏ى شيردادن كودك بر مرد تحميل مى‏شود، بدون آن كه لازم باشد زن در امورخانه كارى انجام دهد و همين موجب مى‏شود كه مرد قدر زن خويش و خدمات مجانى قبلى او را بداند.

مجموع اين دستورات زمينه‏ساز رجوع مجدد و ادامه‏ى زندگى مشترك مى‏شود.

4. در اين آيات برحقوق كودك تأكيد ويژه‏اى شده است؛ از جمله:

الف) قبل از تولد بايد هزينه‏ى او و مادرش پرداخت شود، تا سالم به دنيا آيد؛

ب) پس از تولد، مادر بايد او را شير دهد و اگر مشكلى پيش آمد، زن ديگرى استخدام شود تا شيرش دهد و كودك قربانى طلاق و درگيرى پدر و مادر نشود.

ج) با مشورت در مورد سرنوشت و آينده‏ى كودك تصميم شايسته‏اى گرفته شود و از تصميمات شخصى و لجاجت‏آميز پرهيز گردد.

5. طبق اين آيات، مرد موظف است به اندازه‏ى توانايى و امكانات خود هزينه‏ى زن را در ايام عدّه و نيز در هنگام شيردادن به كودك تأمين كنند.

6. اين آيه به افراد فقير نويد داده است كه خدا به زودى گشايش و راحتى براى شما قرار مى‏دهد.

اين پيام براى مسلمانان فقير مدينه كه تحت فشار بودند بسيار اميد بخش بود هر چند اين پيام براى همه‏ى مسلمانان در طول تاريخ است.

7. خدا به اندازه‏اى كه به كسى مى‏دهد از او تكليف مى‏خواهد؛ يعنى تكليف به چيزى نمى‏كند كه مقدور شخص نيست و طاقت آن را ندارد.

طبق احاديث، اين مطلب شامل اعلام هم مى‏شود؛ يعنى خدا به اندازه‏اى كه به افراد اعلام شده است از آنان تكليف مى‏خواهد و اگر كسى از حكمى آگاهى نداشت، در برابر آن مسئوليتى ندارد، كه از اين موضوع با عنوان «اصل برائت» ياد مى‏شود.

البته مانعى ندارد كه بگوييم: مقصود ازعدم اعلام همان جهلى است كه سرچشمه‏ى ناتوانى مى‏شود.

آموزه‏ها و پيام‏ها:

1. در هنگام طلاق مراقب باشيد كه حقوق زنان و كودكان پاى‏مال نشود.

2. پس از طلاق زندگى زنان را تأمين كنيد و سخت‏گيرى نكنيد.

3. به زنان باردار توجه ويژه كنيد كه در هنگام طلاق زيان نبينند.

4. زنان بچه‏دار، پس از طلاق، هنوز شريك زندگى كودك شما هستند.

5. تكليف به غير مقدور صحيح نيست.

6. هر كس به اندازه‏ى توانش بايد زندگى همسر سابق خود را در مدت عدّه تأمين كند.

7. بينوايان مشكل‏دار نااميد نباشند كه پايان شب سيه سفيد است.

1. . استفاده شده از تفسیر مهر. ↑
2. – الطلاق، 6و7. ↑