نقش اعمال عبادی در تحکیم بنیان خانواده

با توجه به بخش نظری دین و تاثیر آن درتحکیم بنیان خانواده، تاثیر اعمال عبادی و بعد عملی دین انکار ناپذیر می باشد.  چرا که التزام به انجام امور دینی موجب قوام و انتظام در زندگی انسان می گردد. در این مجال به تاثیرات نماز در ایجاد و رفع برخی از فضایل و رذایل اخلاقی می پردازیم:
نماز و دوری از حسد: حسد روحیه خواری و خود کم بینی است که فرد حسود در خود می بینید که به دنبال آن آرزو می کند که نعمت واقعی یا خیالی را که فرد دیگر دارد، نداشته باشد، حال چه آن نعمت واقعی یا خیالی را خود داشته باشد و یا نداشته باشد یا به او برسد یا نرسد. (امام خمینی(ره)،1370، 105) در کلام معصومین حسد آفت دین، از بین برنده ایمان، باعث خروج از ولایت و دوستی ذات حق تعالی، دشمنی با کارهای خداوند، موجب عدم قبولی طاعت و توبه و شفاعت، و از بین برنده خوبی ها و منشأ بسیاری از گناهان معرفی شده است. (کلینی، 1363،2، 307) هم چنین حسادت از رذایلی است که آرامش خانواده را دچار تزلزل نموده و موجب بروز اختلافات فراوان و مشکلات روحی و روانی می گردد.  لذا راز و نیاز داشتن با ذات حق تعالی، که هم بی نیاز است و هم بی نیاز کننده؛ بهترین و موثرترین شیوه برای از بین بردن بیماری ها روحی و روانی مثل حسادت می باشد. امام سجاد زین العابدین و سید الساجدین (ع) در فراز بیستم از صحیفه سجادیه در راز و نیازش با ذات حق تعالی،عرضه می دارند: خداوندا به تو پناه می برم از طوفانی شدن حرص و شعله ور گردیدن خشم و غالب شدن حسادت.
دوری از کبر و خودخواهی: حضرت زهرا سلام الله علیها فرمودند”ففرض الله علیکم الایمان تطهیراً لکم من الشرک والصلاه تنزیها لکم عن الکبر»“خداوند نماز را برای دوری از تکبر واجب گردانیده است.»(طبرسی، 1381، 1، 97)
اما این”تکبر» چیست که اقامه پنج نوبت نماز در شبانه روز برای پاک شدن از آن واجب شده است! با مراجعه به قرآن کریم در می‌یابیم که”تکبر» اولین گناهی است که بعد از خلقت حضرت آدم علیه‌السلام واقع شده است و اولین کسی که”تکبر» ورزید، شیطان رجیم بوده است، هم چنین هنگامی که خداوند حضرت آدم علیه‌السلام را آفرید و از روح خود درون او دمید، به ملایکه و ابلیس فرمان داد که بر او سجده کنند، همه سجده کردند، مگر ابلیس که از جنیان بود و از فرمان خداوند سرباز زد. در اهمیت و بزرگی”تکبر» همین بس که شیطان (به فرموده امیر مؤمنان علیه‌السلام) 6 هزار سال عبادت خدا کرد، به سبب یک لحظه تکبر ورزیدن همه اعمال خود را نابود ساخت. (شهیدی، 1390، خ 192)
اگر شخص متکبر شود، زمینه انجام سایر گناهان برای او فراهم می‌شود و می‌توان گفت،”تکبر» مادر همه گناهان است، زیرا انسان متکبر و خودپسند خود را بنده در مقابل معبود نمی‌بیند و از روی کبر و خودپسندی به هر عملی دست می‌زند، به عنوان مثال، کسی که دروغ و ناسزا می‌گوید، مال حرام می‌خورد، اگر متکبر نباشد و خود را در مقابل خداوند عبد مطیع بداند، به فرمان خالق خود گوش فرا می‌دهد و سر ارادت در آستانه خالق خود می ساید و از انجام هر عمل ناشایستی دست می‌کشد، ولی اگر تکبر ورزید و خود را موجودی در مقابل خداوند دانست، بدون توجه به دستورات خداوند همه کارهای حرام را انجام می‌دهد.
بنابراین فلسفه واجب شدن نماز، دوری از تکبر و به تبع آن دوری از تمام گناهان است، لذا خداوند حکیم در قرآن کریم می‌فرماید:”إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی‌ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ»؛  (عنکبوت، 45)«نماز انسان را از تمام گناهان و منکرات باز می‌دارد»، عیناً امروزه در جامعه مشاهده می‌کنیم، اکثر افرادی که در معرض بذهکاری و فساد واقع می‌شوند، یا اهل نماز نیستند یا به نماز اهمیت نمی‌دهند، برای همین شیطان از نماز و اقامه کننده آن فراری است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم در این زمینه می‌فرماید”مادامی که انسان بر نمازهای روزانه‌اش محافظت کند، شیطان از او فرار می‌کند، ولی وقتی کسی نماز را سبک شمرد، شیطان جرات نزدیک شدن به او را پیدا می‌کند و او را در گناهان بزرگ وارد می‌کند.». (کلینی،1363، ج3، 269)
نماز و رعایت نظم و انضباط: یکی از اصولی را که نمازگزار حتما باید رعایت کند، نظم و انضباط است. گرچه این خصلت برای همگان لازم و ضروری است، ولی برای نمازگزار ضرورت بیش تری دارد. در اهمیت و ضرورت این امر اساسی همین بس که حضرت علی(ع) می فرماید: شما حسن و حسین و همه فرزندانم و خانواده ام و هر کس را که این نوشته من به او برسد،به پرهیزگاری و نظم در کارها سفارش می کنم.
در دعای مکارم اخلاق در مورد نظم آمده است :حسن فی جمیع احوالی عملی؛در جمیع حالات کردارم را نیکو گردان. یکی از معانی نیکویی عمل در هر حال، نظم دادن و انضباط به کارها و انجام تکالیف است. مسلمان منظم هیچگاه از خود، وضع قانون نکرده و از خدا و رسول (ص) سبقت نمی گیرد و همان طور که قرآن می فرماید عمل می کند. آن چه را پیامبر(ص)برای شما آورد به عنوان دستور العمل به کار گیرید و آن چه را که نمی فرمود ترک کنید.
بهترین نظم و انضباط را می توان از مکتب نماز گرفت، زیرا انجام نماز در اوقات معین و مخصوص، آداب نماز در مورد نیت و قیام و رکوع و سجود و جای گرفتن هر موضوعی از نماز در محل خود، علاوه بر آثار مفیدی که در روح انسان می گذارد، موجب نظم و انضباط در زندگی خواهد شد و عملا نظم و ترتیب به انسان می آموزد و انسان را از زندگی درهم و برهم و بی انضباطی باز می دارد.
با توجه به این که یکی از عوامل بسیار مهم پیشرفت و تکامل، نظم و انضباط است. امیر المومنین علیه السلام- درمورد وقت نماز، که نشان دهنده نظم است، می فرماید: در انتظار وقت نماز باش، آن را در وقت خودش بخوان، هنگام فراغت شتاب نکن،که آن را قبل از فرا رسیدن وقتش بخوانی،و هنگام اشتغال و سر گرمی آن را از وقتش تاخیر نینداز.(مجلسی،1362،ج۸۳،۱۴). مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار چاپ دوم (تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1362ش).
نماز عامل تأثيرگذار بر اخلاق :بي ترديد برخي از پديده‌ها تأثيري عميق در رفتار و شخصيت انسان باقي گذاشته و آينده زندگي انسان را به كلي دگرگون مي‌نمايد، هر انساني به خوبي به خاطر دارد كه از چه زماني و چگونه، سنت و شيوه‌اي را ترك گفته و روش ديگري را پس از مواجهه با خاطره‌اي برگزيده است.به فرموده قرآن مجيد يكي از اعمالي كه اخلاق و شخصيت انسان را تحت تأثير و نفوذ قرار مي‌دهد نماز و مداومت بر اين عمل عبادي است (رضوانطلب، 1381: 43) نماز وسيله پرورش فضايل اخلاقي و تكامل معنوي انسان است، چرا كه انسان را از جهان محدود ماده و چهار ديوار عالم طبيعت بيرون مي‌برد و به ملكوت آسمانها دعوت مي‌كند و با فرشتگان هم صدا و همراز مي‌سازد و او خود را بدون نياز به هيچ واسطه‌اي در برابر خدا مي‌بيند و با معبود به گفتگو برمي‌خيزد.تكرار اين عمل در شبانه روز آن هم با تكيه روي صفات خدا، رحمانيت و رحيميت و عظمت او، مخصوصاً با كمك گرفتن از سوره‌هاي مختلف قرآن، بعد از حمد، كه بهترين دعوت كننده به سوي نيكيها و پاكي‌هاست، اثر قابل ملاحظه‌اي در پرورش فضايل اخلاقي در وجود انسان دارد. (دزفولي، 1387: 23.)
نماز باعث آرامش دل و صفاي درون:ايمان به خدا و راز و نياز با او به انسان اميد و توان مي‌دهد و انسان احساس مي‌كند به پناهگاه مطمئن و باقدرتي متكي است؛ از اين رو احساس نشاط و توانمندي مي‌كند. ديل كارنگي مي‌نويسد: هنگامي كه كارهاي سنگين، قواي ما را از بين مي‌برد و اندوه‌‌ها هر نوع اراده‌اي را از ما سلب مي‌كند و بيشتر اوقات كه درهاي اميد به روي ما بسته مي‌شود، به سوي خدا روي مي‌آوريم؛ ولي اصلاً چرا بگذاريم روح يأس و نااميدي بر ما چيره شود؟ چرا همه‌روزه به وسيلة دعا و مناجات و به جاي آوردن حمد و ثناي خداوند، قواي خود را تجديد نكنيم.
امام سجاد(ع) در دعاي خمس‌عشر مي‌فرمايد: پروردگارا! شادي و آرامش من در مناجات تو نهفته است و دواي بيماري و شفاي قلب سوزانم و فرونشانده شدن حرارت دل و برطرف شدن اندوهم، نزد تو است.