وَالَّذِينَ يَرْمُونَ أَزْوَاجَهُمْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُمْ شُهَدَاءُ إِلَّا أَنْفُسُهُمْ فَشَهَادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ * وَالْخَامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَيْهِ إِنْ كَانَ مِنَ الْكَاذِبِينَ * وَيَدْرَأُ عَنْهَا الْعَذَابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْكَاذِبِينَ * وَالْخَامِسَةَ أَنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَيْهَا إِنْ كَانَ مِنَ الصَّادِقِينَ.[2]
«و كسانى كه به همسران خود نسبت (زنا) مىدهند، در حالى كه گواهانى جز خودشان براى آنان نبوده، پس گواهى يكى از آنان، چهار (بار) گواهى دادن به (نام) خداست، كه قطعاً او از راستگويان است؛* و (گواهى) پنجم اين است كه (بگويد:) لعنت خدا بر او باد اگر از دروغگويان باشد.* و از آن (زن) مجازات (زنا) را دور مىكند اينكه، گواهى دهد چهار (بار) گواهى دادن به (نام) خدا، كه قطعاً آن (شوهر) از دروغگويان است.* و (بار) پنجم (گواهى دهد) كه خشم خدا بر او باد اگر (شوهرش) از راستگويان باشد.»
شأن نزول
حكايت شده كه پس از نزول آيات قبل در مورد مجازات تهمت ناموسى، يكى از انصار به نام سَعد بن عباده اين پرسش را مطرح كرد كه حكم اين مطلب در مورد همسر انسان چيست؟ با توجه به اين كه نه مىتوان چهار شاهد آورد و نه مىتوان خلافكار را به قتل رساند و نه مىتوان آن مطلب را گفت؛ زيرا قدف است و هشتاد تازيانه دارد.
و پس از مدت كوتاهى همين اتفاق در مورد هلال بن اميّه و همسرش افتاد. او نزد پيامبر صلى الله عليه و آله شكايت كرد و قرار شد كه حدّ قذف در مورد هلال اجرا شود، ولى وحى الهى فرود آمد و راه حلّى در اين مورد به مسلمانان ارائه كرد، كه آن را «لِعان» نامند.
نكتهها و اشارهها
1. در آيات پيشين حكم قذف (تهمت ناموسى به زنان مؤمن) بيان شد كه هشتاد تازيانه بود و اين آيات نوعى استثنا و تبصره به آن حكم است؛ يعنى اگر شوهرى همسر خويش را به عمل منافى عفت متّهم سازد، ولى چهار شاهد بر اين مطلب نداشته باشد و همسرش نيز منكر آن باشد، حدّ قذف و زنا بر آن دو جارى نمىشود؛ زيرا ممكن است مرد يا زن راستگو باشند. از اين رو در اين موارد «لِعان» صورت مىگيرد كه آداب آن در اين آيات بيان شده است.
2. در برنامهى «لِعان» شوهر به پنج جملهى اساسى اقرار مىكند تا سخن او اثبات شود و از مجازات قذف نجات يابد؛ يعنى چهار بار اقرار مىكند و خدا را گواه مىگيرد كه خودش راستگوست و عمل منافى عفت همسرش را ديده است.
و در مرتبهى پنجم بگويد: اگر دروغ مىگويد، لعنت خدا بر خودش باشد.
3. در برنامهى «لِعان» زنى كه مورد تهمت قرار گرفته است، بر سر دو راهى قرار مىگيرد؛ يعنى اگر سكوت كند، تهمت شوهرش به او ثابت و حدّ زنا بر او جارى مىشود، اما اگر به سخن آيد و پنج مطلب اساسى را اقرار كند، از مجازات نجات مىيابد؛ يعنى چهار مرتبه اقرار كند و خدا را گواه بگيرد كه شوهرش دروغ مىگويد.
و در مرتبهى پنجم بگويد: اگر شوهر من راستگوست، خشم خدا بر من باد.
4. لِعان راه حل عادلانهاى براى نجات مرد و زن از اين بن بست است؛ يعنى اجراى اين برنامه چند حكم قطعى دارد:
الف) مرد را از دست همسر خلافكار نجات مىدهد و او را مجبور به سكوت يا آوردن چهار شاهد و آبرو ريزى نمىسازد، بلكه شكايت خود را مطرح مىكند.
ب) اين مرد و زن از مجازات حدّ زنا نجات مىيابند.
ج) به زندگى زناشويى آنان خاتمه مىدهد و آنان را بدون طلاق از همديگر جدا مىسازد؛ چرا كه ادامهى اين زندگى براى هر دو طرف بسيار دشوار است.
د) اين مرد و زن براى هميشه بر همديگر حرام مىشوند و امكان ازدواج مجدد نخواهند داشت.
ه) تكليف فرزندى كه در اين ماجرا متولد مىشود روشن مىگردد؛ يعنى آن فرزند نسبتى با شوهر نخواهد داشت، ولى نسبتش با مادر بر قرار است.
5. مرد و زن مسلمان در محيط اسلامى و همراه با تعهدات مذهبى، در برابر حاكم اسلامى، خدا را بر خود گواه مىگيرند و در صورت دروغ گفتن، لعنت و خشم او را بر خويشتن روا مىدارند؛ البته براى يك مسلمان بسيار سخت است كه اين گونه دروغ بگويد و خود را از رحمت الهى دور و مشمول خشم او كند.
6. در مورد قذف و تهمت ناموسى زدن افراد به بيگانگان چهار شاهد لازم است، اما در مورد همسر چهار بار اقرار و گواه گرفتن خدا كافى است.
شايد اين تفاوت به خاطر آن باشد كه معمولًا افراد به بيگانگان زود تهمت مىزنند، ولىبه همسر خويش به زودى راضى نمىشوند كه تهمت بزنند و اگر هم چنين چيزى واقع شده باشد چهار شاهد آوردن مستلزم آبرو ريزى است؛ از اين رو به چهار بار گواه گرفتن خدا اكتفا شده است.
آموزهها و پيامها
1. در مبارزه با مفاسد اجتماعى و قانونگذارى در اين مورد، حرمت خانوادهها را حفظ كنيد.
2. تهمت زدن به همسر، شوهر را از رحمت الهى دور مىسازد.
3. اگر تهمت ناموسى در خانواده پيش آمد، آن را نزد حاكم اسلامى با لعان حل و فصل كنيد (و به سطح جامعه نكشيد).
4. اصل بر راستگويى زن و شوهر نسبت به همديگر است و سخن آنان را به صورت لعان بپذيريد (و نياز به شاهد آوردن و آبرو ريزى نيست).