وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَماً مِنْ أَهْلِهِ وَحَكَماً مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلاحاً يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيماً خَبِيراً.[2]
«و اگر از جدايى ميان آن دو (همسر) مىترسيد، پس داورى از خانواده آن (شوهر)، و داورى از خانواده آن (زن تعيين كنيد و) بفرستيد؛ اگر اين دو [داور]، تصميم به اصلاح داشته باشند، خدا ميان آن دو سازگارى خواهد داد؛ براستى كه خدا، داناى آگاه است.»
نكتهها و اشارهها
1. هر گاه زن و شوهر اختلاف پيدا كردند و نشانههاى جدايى آنان آشكار شد، دادگاهى خانوادگى تشكيل شود و به مسأله رسيدگى و حكم صادر كند.
البته دو داور اين دادگاه از بين خويشاوندان زن و مرد انتخاب مىشوند تا مسأله را به صورت خصوصى و دل سوزانه اصلاح كنند.
2. دادگاه خانوادگى، يكى از شاهكارهاى اسلام است. اين دادگاه داراى امتيازهاى زير است:
الف) معيار و مقياس در دادگاه خانوادگى، عاطفى است، بر خلاف دادگاههاى عادى كه در آنجا مقررات خشكى حاكم است؛ يعنى داوران كه از خويشاوندان زن و شوهر هستند، مىتوانند عواطف آنان را در مسير اصلاح تحريك كنند.
ب) در دادگاههاى عادى، اسرار افراد فاش و احساسات آنان جريحهدار و محبتها كم مىشود، اما در دادگاه خانوادگى، به خاطر شرم حضور، اسرار بيان نمىشود و اگر هم گفته شود، تأثيرات سوء كمترى دارد.
ج) قاضى دادگاه معمولًا نسبت به نتيجهى دعوا بىطرف است، ولى داوران دادگاه خانوادگى، چون از بستگان زن و شوهر هستند، جدايى و صلح همسران، از نظر عاطفى براى آنان مهم است و حسّ مسئوليت آنان را برمىانگيزد؛ از اين رو تلاش بيشترى براى صلح مىكنند.
د) دادگاههاى خانوادگى، هزينه و سرگردانى معمول دادگاههاى ديگر را ندارد و بدون تشريفات و در كمترين مدت، به مقصود نايل مىشوند.
3. در فقه اسلامى، شرايط داوران به طور مشروح بيان شده است، از جمله آنكه دو داور بايد بالغ، عاقل، عادل و بصير باشند و در انتخاب داور بايد تساوى بين فاميل زن و مرد و دلسوزى داوران مدّ نظر باشد.
4. در مورد نفوذ حكم داوران دادگاه خانوادگى، دو ديدگاه بين فقهاى اسلام وجود دارد:
الف) حُكم داور، هر چه باشد، لازم الاجراست و ظاهر تعبير «حَكَم» در آيه، همين مطلب است.
ب) نظر داوران در مورد سازش و شرايطى كه در اين رابطه قرار مىدهند، لازم الاجراست، اما در مورد جدايى، حُكم آنان نافذ نيست، و ذيل آيهى فوق، كه سخن از اصلاح مىگويد، با اين ديدگاه سازگارتر است.
آموزهها و پيامها
1. در اختلاف خانوادگى (قبل از مراجعه به دادگاه عمومى)، مسئله را در دادگاه خصوصى و درون خانواده حل و فصل كنيد.
2. جامعه و خويشاوندان، در برابر اختلافات خانوادگى مسئوليت دارند و در اين موارد بايد اقدام به تشكيل دادگاه خانوادگى كنند.
3. ترس از جدايى زن و شوهر براى شما مسئوليتآور است و علاج واقعه را قبل از وقوع بايد كرد.
4. اگر در داورى نيّتْ نيك و اصلاحى باشد، امداد الهى هم سرازير مىشود.