قرآن كريم در آيهى سى و يكم سورهى نور[2] به ممنوعيت چشم چرانى زنان و حدود حجاب آنان وموارد دوازدهگانهى استثناى آن اشاره كرده، مىفرمايد:
و به زنان مؤمن بگو: «چشمانشان را (از نگاه حرام) فروكاهند؛ و دامان (عفت) شان را حفظ كنند؛ و زيورشان را آشكار ننمايند، جز آنچه را كه از آنها ظاهر است؛ و بايد روسرىهايشان را بر گريبانهايشان (فرو) اندازند، و زيورشان را آشكار ننمايند جز براى شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پدران شوهرانشان، يا پسرانشان، يا پسران شوهرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسران خواهرانشان، يا زنان (هم كيش) شان، يا آنچه (از كنيزان) مالك شده‌اند، يا مردان (خدمتكار) تابع (خانواده) كه (از زنان) بى نيازند، يا كودكانى كه بر امور جنسى زنان آگاه نشدهاند؛ و پاهايشان را (به زمين) نزنند تا آنچه از زيورشان پنهان مىدارند، معلوم گردد؛ و اى مؤمنان! همگى به سوى خدا بازگرديد باشد كه شما رستگار (و پيروز) شويد.»
نكتهها و اشارهها
1. در اين آيه دو دستور اساسى به زنان مىدهد كه عبارتاند از: پرهيز از چشمچرانى و لزوم پوشاندن مواضع جنسى از نگاه ديگران.
اين دو قانون عمومى شامل مردان و زنان مؤمن مىشود؛ البته در آيهى قبل اين دو دستور را براى مردان واجب كرد و در اين آيه براى زنان.
بيان جداگانهى حكم مردان و زنان در اين دو آيه براى تأكيد و نشان دادن اهميت آن است، تا روشن شود كه اين قوانين مخصوص قشرى خاص نيست.
2. در اين آيه فرمان حجاب خاص زنان را صادر كرده است كه شامل دو دستور اساسى است.
الف) زنان بايد زيورهاى مخفى خود را براى نامحرمان آشكار نسازند.
ب) پوششهاى خود را بر گريبان خويش بيفكنند.
3. مفسران قرآن در مورد زيورهاى مخفى زنان اختلاف نظر دارند: برخى اين زيورها را به معناى زينت طبيعى زنان يعنى اندامهاى آنان دانستهاند.
برخى ديگر به معنى محل زيورآلات زنان همچون گوش و دست دانستهاند.
و برخى ديگر از مفسران زينت را به معناى زيورآلات زنان دانستهاند، البته در حالى كه بر بدن قرار گرفتهاند و به طور طبيعى، آشكار كردن چنين زينتى همراه با آشكار ساختن اندامى است كه زيور بر آن قرار گرفته است.
البته ظاهر آيه با تفسير سوم سازگارتر است.
4. در برخى احاديث اهل بيت عليهم السلام روايت شده كه مقصود از زينت مخفى زنان در اين آيه، همان گردنبند، بازوبند و پاىبند است.
البته اين گونه احاديث مصاديق اين زيورها را بيان مىكند، ولى آيه شامل هرگونه زيور مخفى زنان، همچون لباسهاى زينتى مىشود (كه زير چادر يا زير لباس عادى قرار مىگيرد).
5. در احاديث اهل بيت عليهم السلام آمده است كه مقصود از زيورهاى آشكار زنان كه پوشاندن آنها لازم نيست، همان دستبند، انگشتر و سرمه و مانند آن است و در احاديث ديگر آمده است كه مقصود صورت و دو دست زن است (كه لازم نيست پوشانده شود).
البته فقهاى شيعه در مورد استثناى اين امور اختلاف نظر دارند و لازم است هر زن مكلّف در اين موارد به فتواى مرجع تقليد خويش مراجعه كند.
6. «خُمُر» به معناى پوشش است و معمولًا به چيزى گفته مىشود كه زنان سرخود را با آن مىپوشانند (مثل مقنعه يا روسرى).
و «جُيُوب» به معناى يقهى پيراهن است كه به آن گريبان گويند و گاهى به معناى قسمت بالاى سينه نيز كه مجاور آن است، گفته مىشود.
يعنى اين آيه دستور مىدهد كه زنان روسرى خود را برگريبان خود بيفكنند تا گردن و قسمتى از سينه كه معمولًا باز مىماند، پوشيده شود.
7. فلسفهى حجاب در اسلام آن است كه:
الف) حجاب وقار و شخصيت زن را افزايش مىدهد و اسلام مىخواهد كه زنان اينگونه باشند.
ب) محيط جامعه، محيطى پاك باشد و زمينههاى فساد و انحراف برچيده شود.
ج) محيط جامعه براى مردان جوان تحريكآميز نباشد و آنان را به فشارهاى روانى و بيمارىهاى عصبى گرفتار نسازد.
د) يكى از پيامدهاى بىحجابى و بدحجابى، افزايش فحشا و اعمال منافى عفت و پيدايش فرزندان نامشروع است؛ همان طور كه در عصر ما در جوامع غير مذهبى مشاهده مىشود و حجاب يكى از موانع اين فسادهاست.
ياد آورى اين نكته لازم است كه حجاب به معناى محروميت زنان در انجام وظايف فردى و اجتماعى نيست و زنان مسلمان مىتوانند با حفظ حجاب خود تا مراتب عالى علمى، فرهنگى و اجرايى پيشرفت كنند.
8. در اين آيه دوازده مورد استثنا شده‌اند و زنان حق دارند در برابر آنان حجاب خود را رعايت نكنند. اين دوازده مورد عبارتاند از:
شوهر، پدر، پدر شوهر، پسر، پسر شوهر، برادر، پسر برادر، پسر خواهر، زنان (هم كيش)، بردگان (كنيز)، مردان كم خرد كه دنبالهرو افراد هستند و طالب مسائل شهوانى نيستند و كودكان ناتوان كه از امور جنسى زنان آگاهى ندارند.
9. «نِسائهُنّ» زنان غير مسلمان هستند؛ يعنى زنان مسلمان در برابر زنان مسلمان ديگر حق دارند كه حجاب خود را برگيرند، اما در برابر زنان غيرمسلمان نبايد بىحجاب شوند؛ چرا كه آنان با وصف زنان مسلمان براى ديگران موجب فساد مىشوند.
به اين مطلب در برخى احاديث اهل بيت عليهم السلام نيز اشاره شده است.
10. مقصود از بردگانى كه زنان مسلمان حق دارند حجاب خود را در برابر آنان برگيرند، همان كنيزان است كه در اعصار پيشين در جوامع وجود داشتهاند و اسلام با برنامهاى جالب، ريشهى بردهدارى را از جامعهى اسلامى بركند.
11. مقصود از مردان دنباله رو خانواده كه ميل شهوانى ندارند و زنان مىتوانند در برابر آنان حجاب خود را برگيرند، همان مردان كمخرد و سفيه هستند كه احساس جنسى ندارند و معمولًا خدمتكار ديگران هستند و يا پير مردان و افراد خنثى و خواجه كه ميل شهوانى ندارند.
12. در اين آيه از عمو و دايى به عنوان محرم زنان ياد نشده است، شايد اين به خاطر آن است كه از پسر برادر و پسر خواهر ياد شد و با توجه به محرميت دو جانبهى آنان روشن مىشود كه عمو و دايى نيز محرم هستند.
13. در اين آيه بيان شده بود كه زنان با زدن پا به زمين باعث نشوند كه زينتهاى آنان آشكار شود و صداى پابند (و خلخالها) به گوش مردان برسد و شهوت آنان تحريك شود.
اين نكته نهايت باريك بينى و دقت اسلام را نشان مىدهد.
هر چند اين مطلب يك مصداق تحريك شهوانى است، اما با الغاى خصوصيت مىتوان گفت كه زنان لازم است از هر گونه كار تحريكآميز در برابر مردان نامحرم خود دارى كنند.
آموزهها و پيامها
1. زنان مؤمن با دورى از چشم چرانى و حفظ حجاب، محيط جامعه را پاك نگاه دارند.
2. زنان با آشكار كردن زيورهاى مخفى، عامل تحريك (و فساد) جامعه نشوند.
3. زنان در برابر دوازده گروه اجتماعى آزادند كه حجاب خويش را فروگذارند.
4. راه توبه، بازگشت و رستگارى براى خطاكاران باز است.
- . استفاده شده از تفسیر مهر. ↑
- . وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْأِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ. ↑