ازدواج موقت یکی از راه‌ حل‌های برون رفت از فحشا در جامعه بشری در عصر حاضر

حمیدرضا صادقی
2022-04-17

الْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ كِتَابَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَأُحِلَّ لَكُمْ مَا وَرَاءَ ذَلِكُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوَالِكُمْ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَئَاتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا ترضَيْتُم بِهِ مِن بَعْدِ الْفَرِيضَةِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيماً حَكِيما.^[2]

«و زنان شوهردار (نيز بر شما حرام است؛) مگر آنچه (از كنيزان) كه مالك شده‏ايد. (اين احكامى است كه) خدا بر شما مقرّر داشته است. و غير از اين (زنانِ نامبرده)، براى شماحلال است، كه با اموالتان آنان را طلب كنيد؛ در حالى كه پاكدامنانِ غير زشتكار (: غير زناكار) باشيد. و كسانى از زنان را كه (با مُتعه و ازدواج موقت) از او بهره مى‏بريد، پس‏مَهرشان را، در حالى كه واجب شده، به آنان بدهيد. و هيچ گناهى بر شما نيست در آنچه، بعد از وجوب (مَهر)، با يكديگر در موردش توافق كرديد؛ به‏راستى كه خدا، داناى فرزانه‏است.»

شأن نزول

حكايت شده كه پس از جنگ «اوطاس» برخى از زنان به دست مسلمانان اسير شدند و پيامبر صلى الله عليه و آله پس از آن‏كه مطمئن شدند آنان باردار نيستند، اجازه دادند كه با مسلمانان ازدواج كنند و يا هم چون كنيز در اختيار آنان قرار گيرند. آيه‏ى فوق در مورد اين‏گونه زنان فرو فرستاده شد.

تذكر: اين گونه شأن نزول‏ها ممكن است تطبيق باشد؛ يعنى آيه يك مطلب عام را بيان مى‏كند، ولى با برخى وقايع تطبيق شده است.

نكته‏ها و اشاره‏ها

1. ازدواج با زنان شوهردار، از هر مذهب و ملتى باشند، حرام است و استثنا در مورد زنان غير مسلمانى كه در جنگ‏ها اسير شده‏اند، مى‏تواند به خاطر مصلحت اجتماعى باشد؛ يعنى اين‏گونه زنان يا بايد به محيط «كفر» بازگشت داده شوند، يا بدون شوهر در ميان مسلمانان بمانند و يا رابطه‏ى آنان با شوهران سابق قطع شود و از نو ازدواج ديگرى نمايند. راه حل اول بر خلاف اصول تربيتى اسلام و راه حل دوم ظالمانه است و مفاسدى را به دنبال دارد؛ بنابراين تنها راه، همان راه حل سوم است؛ يعنى اسارت اين گونه زنان به منزله‏ى «طلاق» و جدايى از شوهران سابق به شمار آيد، و بعد از اتمام عِدّه «2» مى‏توانند ازدواج كنند.

2. واژه‏ى «مُحْصِنات» از ماده‏ى «حِصْن» به معناى قلعه و دژ است و به زنان شوهردار و زنان پاك دامن «محصنات» گفته مى‏شود؛ چرا كه خود را از كارهاى زشت حفظ مى‏كنند و يا در تحت حمايت مردان قرار دارند.

گاهى اين واژه به زنان آزاد، در مقابل كنيزان، نيز گفته مى‏شود؛ چرا كه آزادى آنها به منزله‏ى حريمى است كه به دور آنان كشيده شده و كسى حق نفوذ به آن را ندارد. اين واژه در آيه‏ى فوق به معناى اول و در آيه‏ى بعدى به معناى دوم است.

3. تعبير «اين‏ها امورى است كه خدا بر شما مقرر داشته و نوشته است.»، تأكيدى است بر اين كه احكام و قوانين مربوط به جايز يا ممنوع بودن ازدواج با زنانى كه نام برده شد، تغييرناپذير است.

4. اصل، حلال بودن ازدواج با زنان است، غير از مواردى كه استثنا شده است.

5. پيوند مردان با زنان از روى پاك‏دامنى و بدون زشتكارى (زنا) باشد.

اين تعبير، شايد اشاره به اين حقيقت دارد كه نبايد تمام هدف در ازدواج، هوس‏رانى و ارضاى غريزه‏ى جنسى باشد، بلكه بايد هدف عالى‏ترى، مثل بقاى نسل و حفظ خود از آلودگى، مد نظر باشد.

6. رابطه‏ى زناشويى بايد قانونى باشد؛ يعنى يا به شكل ازدواج و با پرداخت مهر و يا به شكل دارا بودن كنيز باشد.

7. اين آيه به مُتعه‏ى زنان، يعنى ازدواج موقت اشاره مى‏كند و روايات زيادى از اهل‏بيت عليهم السلام و اصحاب بزرگ پيامبر صلى الله عليه و آله اين مطلب را تأييد مى‏كند.

در روايتى از امام صادق عليه السلام مى‏خوانيم:

حكم مُتعه در قرآن نازل شده و سنت پيامبر صلى الله عليه و آله طبق آن جارى گرديده است.

8. از تعبير «زنانى را كه با آنان ازدواج موقت مى‏كنيد، مهرشان را به عنوان يك واجب بپردازيد.» استفاده مى‏شود كه اصل قانون ازدواج موقت، قبل از نزول آيه‏ى فوق براى مردم مسلم بوده است و اين آيه بر پرداخت مهر آنان تأكيد مى‏كند.

از روايات شيعه و اهل سنت نيز استفاده مى‏شود كه حكم ازدواج موقت در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله وجود داشته است و مسلمانان صدر اسلام بدان عمل مى‏كردند و دليل معتبرى از قرآن يا سنت پيامبر صلى الله عليه و آله براى نسخ و زايل شدن اين حكم نداريم.

تنها از عُمر حكايت شده كه دو مُتعه در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله وجود داشت كه من آنها را حرام كردم و بر آنها مجازات مى‏كنم، متعه (يا ازدواج موقت زنان) و حج تمتع (كه نوعى خاص از حج است).

البته همين جمله و حكم عمر نيز، دليل روشنى بر وجود و جواز ازدواج موقت در زمان حيات پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله است.

9. ازدواج موقت يك قانون كلى و عمومى است كه براساس علم و حكمت الهى پايه‏گذارى شده و داراى امتيازات ويژه‏اى است؛ از جمله:

الف) به غرايز طبيعى انسان، به صورت صحيح پاسخ مى‏دهد.

ب) از انحرافات جنسى جامعه جلوگيرى مى‏كند يا آنها را كاهش مى‏دهد.

ج) مى‏تواند براى افرادى كه در دوره‏ى تحصيل يا مسافرت‏هاى طولانى هستند و نمى‏توانند ازدواج دايم نمايند، كارساز باشد.

د) شرايط سنگين ازدواج دايم و مسئوليت‏هاى آن را بر طرفين تحميل نمى‏كند.

10. جامعه‏ى بشرى در عصر حاضر بر سر دو راهى «ازدواج دايم» و «فحشا» قرار گرفته است و عملًا روابط نامشروع را براى كسانى كه نمى‏توانند ازدواج دايم كنند، به رسميت شناخته است، در حالى كه قانون ازدواج موقت مى‏تواند بشريت را از اين بن‏بست بيرون آورد.

در روايتى از امام باقر عليه السلام حكايت شده كه على عليه السلام مكرر مى‏فرمود:

اگر عمر ازدواج موقت را قبل از من حرام نكرده بود، جز تعداد اندكى، كسى مرتكب عمل زشت (زنا) نمى‏شد.

11. ازدواج موقت قانون و مقررات خاص خويش را دارد؛ يعنى همانند ازدواج دايم داراى صيغه‏ى خاص شرعى است و زن در مدت ازدواج موقت حقّ ازدواج با مرد ديگر را ندارد و بعد از اتمام ازدواج نيز بايد عدّه نگه دارد؛ يعنى دست كم چهل و پنج روز صبر كند، تا اگر باردار شده است روشن شود.

در ازدواج موقت چنانچه فرزندى پيدا شد، فرزند قانونى اين زن و شوهر به شمار مى‏آيد و بايد مورد حمايت قرار گيرد.

البته ازدواج موقت، از نظر ارث بردن زن و شوهر از يك‏ديگر و واجب شدن هزينه‏ى زندگى زن (نفقه)، با ازدواج دايم تفاوت دارد؛ از اين رو، شرايط سنگين ازدواج دايم را بر مرد و زن تحميل نمى‏كند.

12. در ازدواج موقت، طرفين مى‏توانند با رضايت خويش مقدار مهر را كم يا زياد كنند؛ چرا كه مهر نوعى بدهكارى است كه با رضايت طرفين قابل تغيير است. و نيز از آيه‏ى فوق استفاده شده كه، در ازدواج موقت طرفين مى‏توانند مدّت عقد را تمديد نمايند.